Bok Böceği (Dung beetle) Nedir?-Dışkıları Neden Yuvarlarlar?

 
Bok Böceği (Dung beetle) nedir?
Insecta yani böcekler sınıfında bulunan bir hayvandır.
Bok böceği, kısmen ya da tamamen dışkıyla beslenen böceklerin ortak adıdır[kaynak]
Bu türlerin büyük çoğunluğu, kın kanatlılar (Coleoptera) takımında sınıflanan Scarabaeidae familyasının alt familyalarında Scarabaeinae ve Aphodiinae'nin üyesidir. Özellikle Scarabaeinae alt familyasının tek başına içerdiği 5.000'den fazla türün büyük çoğunluğu tamamen dışkıyla beslenir ve bu yüzden de bu alt familya için zaman zaman "asıl bok böcekleri" terimi de kullanılır. Ancak, kın kanatlıların diğer bir familyası olan Geotrupidae de dışkıyla beslenen ve "toprak kazan bok böcekleri" olarak anılan türler içermektedir.Bok böceği, kısmen ya da tamamen dışkı ile beslenen böceklere verilen adıdır. Bu böcekler, ağırlıklarının yaklaşık olarak 1140 katını taşıyabilmeleridir.[kaynak] Bu güç, 70 kilogramlık bir insanda olsaydı, (70×1140) yaklaşık 40 tonluk bir ağırlığa sahip olan Boeing 737 tipi yolcu uçaklarından 2 tanesini aynı anda taşıyabilirdi.
İnanılmaz bir güce sahip bu canlıların birçok türü bulunmaktadır. Bok böcekleri sert kabuklu böceklerdir. Birçoğu parlak metalik renklere sahiptir ve boyları 5 milimetre ile 60 milimetre arasındadır. Bu böcek, küre imal edebilen tek böcektir. otçul ve etçil hayvanların gübreleri ile beslenir veya bunları top haline getirerek saklarlar. 30 adet parmağa sahiptir.
Coleoptera, (Kin Kanatlılar) takımında bulunurlar. Oluşturduğu küreyi başı hep doğuya dönük olacak şekilde, yuvasına iter ve gömer. Bilindiği üzere, ilginç olmakla beraber bok böcekleri Samanyolu galaksisini kullanarak yönünü bulan tek böcek türüdür. Birbirinden farklı birçok habitatta yaşamlarını sürdürebilirler. Çöller, tarlalar, ormanlar, ve otlaklar bu habitatlara dahildir.
Avustralya ithal ediyor
Bir gecede kendinden 250 kat büyüklükteki bok topunu taşıyabilen böcek türü.
Dünya üzerinde antartika hariç tüm kıtalarda 7000 çeşit bok böceği bulunuyor.
Avustralya büyük baş hayvanların dışkılarıyla mücadele edebilmek için 45 çeşit bok böceği ithal ediyor.[kaynak]
1970li yıllardan beri Avustralyada meraları hayvan dışkılarından temizlemek amacıyla kullanılıyor. Bu yolla meralar hayvan dışkılarının aşırı miktarda birikmesi nedeniyle zarar görmekten kurtulmuş oluyor.
 
Dinazor döneminde yaşadılarmı?
2016 yılındaki makaleye[kaynak] göre bokböceklerinin dinozorlar zamanında da var olduğuna ve onların dışkılarıyla besleniyor olma olasılığının bulunduğuna ilişkin kanıtlar elde edildi. Dinozorların yok olmasıyla, oldukça büyük boyutlu oldukları düşünülen o devrin bokböceklerinin de birden tükendiği ve yalnızca birkaç türün yaşamını sürdürebildiği de iddia ediliyor. Bilinen en eski bokböceği fosilinin 40 milyon yıl öncesine ait olduğu daha önceden belirlenmişti.[kaynak] Yakın zamanda bulunan yeni kanıtların, bokböceklerinin 60-70 milyon yıl öncesinde de var olduklarına işaret ettiği bilim adamları tarafından ileri sürülüyor. 
Ekolojiye faydaları büyük
Bokböceği türlerinin pek çoğunda dışkı topu, yumurtanın içinde gelişebileceği ve bir yandan da beslenebileceği bir ortam oluşturuyor. Bazı türler bir mevsimde tek bir yumurta yumurtluyor. Bazı türlerde anne ve yavru cıvıldamaya benzer sesler çıkararak birbirlerine mesaj iletiyorlar, ancak bu mesajların ne anlama geldiği henüz belirlenmiş değil.
Yaşam döngülerinin parçalayıcılık rolünü üstlenenler ise genelde bakteri ve mantarlar. Bokböcekleri de bu döngülere katkıda bulunan canlılardan. Onlar, temel olarak doğadaki en önemli madde döngülerinden biri olan azot döngüsünde rol alıyorlar ve dışkıdaki azotun toprağa geri dönmesini sağlıyorlar. Bunun yanında da kendilerine besin elde etmiş oluyorlar. Onların bu etkinlikleri sayesinde de suyu iyi tutan ve azotça zengin bir organik madde olan humus oluşuyor. Böylece toprağın gübrelenmesine de doğal yoldan katkıda bulunuyorlar. Dünyadaki milyonlarca büyük otobur hayvanın dışkısıyla hiçbir canlı ilgilenmeseydi, boğazımıza kadar neye batmış olabileceğimizi tahmin etmek güç değil.
Çok çeşitli büyüklük, biçim ve renklerde olan bokböceklerinin çok sayıda türü var. Bu türlerin birçoğu birbirinden çok farklı ekolojik ortamlarda, değişik canlıların dışkılarıyla beslenerek yaşıyorlar. Coleoptera (Kınkanatlılar) takımının Scarabeidae ailesine ait pek çok böcek cinsinden biri olan bokböcekleri, kanatlara, antenlere ve diğer böcek türlerinde olduğu gibi üç çift bacağa sahip. Bir böceğin bokböceği olup olmadığını anlamakta zorluk çekildiğinde, antenlerine bakmak iyi bir çözüm olabilir. Çünkü, antenleri yaprak benzeri 3-7 segmente (bölüme) sahip ve yelpaze gibi görünüyorlar.
 
Bokböcekleri, pek çok hayvanın, özellikle fil ve sığır gibi büyük otobur hayvanların dışkılarını parçalıyorlar. Dışkıya top şekli verip, arka bacaklarını kullanarak onu arkaya doğru hızla yuvarlıyorlar. Dışkı topu türün büyüklüğüne bağlı olarak 3-4 cm çapında olabiliyor. Bu böcekler, dışkı topunu gömünceye kadar 1300 m uzunluğunda yol kat edebiliyor. Yunanlıların ve Eski Mısırlıların dışkı topunu uçarak götürdüğünü düşündükleri bokböceği, saatte 200 metre civarında hız yapabiliyor. Bu çalışkan böcekler yılda dönüm başına yaklaşık bir ton civarında dışkı gömüyorlar. Kendilerinin ve yavrularının besin kaynağı olan proteince zengin taze dışkıyı gömmek birkaç saatlerini alıyor. Hangi canlının dışkısıyla beslenecekleri ise türe özgü bir özellik. Kimisi maymunların kimisi fillerin kimisi de kangurularınkini tercih edebiliyor. Pek az sayıda tür, kuş ve sürüngenlerinkini tercih ediyor. Bilim adamları memeli faunasındaki tür ve birey sayısı zenginleştikçe bokböceklerinin de çeşitliliğinin ve birey sayılarının arttığını ileri sürüyor. Bir parça dışkı için aralarında ya da diğer türlerle savaşabiliyorlar. Ayrıca, birbirlerinin dışkı toplarını da çalabiliyorlar. Avrupa çayırlarındaki bir dışkı parçası 10-15 farklı türe ait 100-200 kadar bireyi çekebiliyor. Afrikadaki taze bir fil dışkısı ise binlerce bokböceğini başına toplayabiliyor. Tüm bu kargaşa içinde kendine bir dışkı topu edinenler ise, onu hemen kaçırıp gömerek bu yarışmadan çekiliyorlar. Bazı türler, dışkının hemen altına tünel açarak onu aşağı doğru çekiyorlar ve birlikte toprağa giriyorlar. Bazı türler ise, dışkının içine dalıp, alacağı kadar besin alıp, yumurtalarını da içine bırakıp gidiyor. Güney Afrikada ağaçta yaşayan ve yalnız haftada bir dışkılayan bir maymun türünün dışkısıyla beslenenlerin işi daha zor. Çünkü, bu maymunlar dışkılarını hemen toprağa gömüyor. Bu türün dışkısıyla beslenen bokböcekleri ise bu anı kollayıp hemen dışkısının gömüldüğü deliğe atlamak zorundalar. Çektikleri sıkıntı bununla da bitmiyor. Küçük boyutlu “hırsız” bokböcekleri onların kendilerine ayırdıkları yiyeceğin peşini bırakmıyor ve düşey olarak açtıkları tüneller yardımıyla yiyeceklerine ortak oluyorlar. Dışkı topunu hazırlayan bokböceğine, topunu yuvarlamasına yardım etmek (!) üzere ikinci bir bokböceği ortaya çıkıyor. Gerçek amacı dışkı topunu çalmak olan bu “yardımsever” böcek çoğunlukla yakalandığından amacına ulaşamıyor.
Yakalandığında ise hiçbir şey olmamışçasına yardıma devam ediyor.
 
Eski Mısır Ve Bok Böceği
Bok böcekleri, eski Mısır’ın en yaygın sembollerden birisi olarak bilinir. Eski Mısır’da bok böceği 3 farklı anlam taşımaktadır. Bu anlamalar şu şekilde ifade edilmektedir:

1. Ra’nın “khepre” şeklini temsil eden kullanımlarında kozmik evrenin meydana getirilişini simgeler. Bu böceğin üreme biçimi, kendi kendini doğuran, daha doğrusu kendi kendinin nedeni olan yaratıcı güç “Phtha”nın evrendeki kozmik nesneleri şekillendirerek oluşturmasını temsil eder. Burada söz konusu olan güç, yoktan var eden değil, “var edilen”i biçimlendiren bir güçtür. Mısır’ın hiyeroglif yazısında “olmak”, daha doğrusu “verilen biçimi alarak varlık haline dönüşmek” anlamına gelen “hpr” ya da “kheper” fiili ayakları açık bir skarabe ile yazılır. İlah Khepra’nın adı da bu fiilden türemiştir.
2. Güneş ile birlikte kullanımlarında, Güneş Sistemi’nin kendisine yaşam veren, kendisini yöneten Sirius Sistemi ile ilişkisini simgeler. Böceğin yumurtalarını koyduğu ve itme gücüyle yuvarladığı küre, kozmozda bir güçle yuvarlanıp giden bir ateş küresi olan ve tohumlarını Sirius’ten alan Güneş’i simgeler. Sembolün bu anlamdaki kullanımında, sembole genellikle Güneş’i simgeleyen bir diskin eşlik ettiği görülür.
3. Ölüm ve ölüm-ötesi konularıyla ilgili olarak kullanımında ise reenkarnasyonu simgelemek üzere kullanılırdı. Bununla birlikte skarabenin eski Mısır’da aynı zamanda bir tür muska olarak da kullanıldığı bilinmektedir.[kaynak]

Aynı zamanda kadim Mısır’ın tılsımsal böceğidir.Kadim Mısır’ın insanları, bok böceğinin yaratılış, erkekliğin tartışılmaz gücü, üreme, bilgelik, reankarnasyon, ölümsüzlük ve yenilenmeyle özdeşleştirmişlerdir. Bok böceği tılsımı hemen hemen dört bin yıllık bir faal yaşam süresi gösteren ve dünyadaki tılsımların içinde en uzun bir geçmişe sahip olanıdır. Bugün bok böceği simgeli yüzük, küpe ve broşlar uğur olarak hala kullanılmaktadır. 
Böcek türlerinin yüzde 40'ı yok olacak

BBC`deki makaleye göre Buglife adlı kuruluştan Matt Shardlow "Mesele sadece arılar, polenlerin yayılması ve kendimizi doyurmamız değil. Atıkları yeniden işleyen bokböceği ve nehirlerle göletlerde yaşamı başlatan yusufcuk gibi böceklerde de azalma var." dedi. [kaynak]
Peki boku neden yuvarlarlar?
Kuru yerlerde yaşadıkları için yumurtalarının nemli kalması gerekir. Nemli kalmazsa yumurta olgunlaşıp larvaya ve sonrasında böceğe dönüşmeyecektir. Zira öncelikle boktaki nem önemlidir. Kuru boku yuvarlamazlar. İkinci önemli husus da larvanın yumurtadan çıktıktan sonra aç kalmaması içindir. Larvalar bu boktaki besleyici maddeleri yiyip büyürler.
Arka ayak ve sırtında taşımak mevzusuna gelirsek, bok böcekleri kabuklu böcekler oldukları için sırtları eğri ve serttir. Sırtta taşırlarsa bok, bu eğime dayanamayacak ve kayıp düşecektir. Üstelik bacakları yukarı kıvrılamadığından boku sırtta taşırken el ve bacaklarıyla bokun düşmemesini sağlamak adına hamle yapamazlar.

Kaynaklar

1.https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47454817

2.http://news.biharprabha.com/2014/04/some-less-known-fascinating-facts-about-dung-beetle/
3.Video-TEd-Ed- https://www.youtube.com/watch?v=uSTNyHkde08
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Dung_beetle
5.https://blogs.scientificamerican.com/observations/worlds-strongest-animal-effectively-benches-1000-times-its-body-weight/ 
6.https://www.sciencedaily.com/releases/2016/05/160504152006.htm
7.https://www.sciencedaily.com/releases/2009/07/090716093524.htm
8.https://en.wikipedia.org/wiki/Scarab_(artifact)