Stockholm Sendromu Nedir?
Olay 23 ağustos 1973 günü Jan Erik Olsson’un Stockholm’un Normalmstorg semtinde bir banka olan Kreditbanken şubesine girmesiyle başladı. Saat 10:03’te banka şubesine giren soyguncu, silahını çekip elindeki patlayıcıları da havaya kaldırarak 'hepiniz yere yatın parti başlıyor' diye bağırdı ve tavana da birkaç el ateş etti. Müşterilerin ve bu arada bazı memurların dışarıya kaçmasına göz yuman soyguncu üç banka memuresini esir aldı.
Polis, banka şubesine üç dakika sonra ulaştı ve içeriye giren ilk polis, soyguncunun ateşiyle yaralandı. Polis, soyguncuyla bir saat sonra iletişim kurdu. Jan Erik Olsson, yarısı isveç kronu, yarısı da döviz olmak üzere 3 milyon kron tutarında para ile, kapının önüne bir sürat arabası getirilmesini talep etti.Soyguncu bu şartlarının yanı sıra, cezaevindeki arkadaşı Clark Olofsson’un da bankaya getirilmesini istedi. Paraları teslim aldıktan sonra rehineleri yanına alarak, kapı önüne getirileck sürat arabasıyla banka şubesinden ayrılacaklarını söyledi.
Polis öğleden sonra, soyguncunun cezaevindeki arkadaşını bankaya getirdi. İçerisiyle bağlantı, cezaevinden getirilen Clark Olofsson aracılığıyla yürütülmeye başlandı. Akşam ise, kapının önüne bir mustang park edildi. Talep edilen 1,5 milyon isveç kronu da soygunculara teslim edildi. Soyguncular da rehinelerden ikisini bırakmayı önerdiler. Ancak polis kuşatmayı kaldırmadı.
Başbakan Olof Palme’ye telefon
Soyguncular ve rehineler geceyi bankada geçirdi. Ertesi günü polis rehinelerle konuşmak istedi. Jan Erik Olsson, rehineleri teker teker gösterdi. Cezaevinden gelen soyguncu öğleden sonra polisle temasa geçerek, arkadaşının bankayı havaya uçurmak istediğini bildirdi. Gece içerden patlama sesi duyuldu. Kasaların patlayıcılarla açıldığı öğrenildi. Jan Erik Olsson, gece başbakan Olof Palme’yi telefonla arayarak, olay yerinden serbestçe kaçabilmeleri için polis kuşatmasının kaldırılması yolunda polise emir vermesini istedi. Rehine kadın memurlardan biri de Palme ile konuşarak, soyguncunun talebinin yerine getirilmesi için yalvardı. Palme de kadına bu konuda yardımcı olmayacağını, soyguncu kabul ederse, rehineleri serbest bırakması karşılığında kendisini rehin olarak teslim edebileceğini söyledi. Olof Palme’den istediğini koparamayan soyguncu, dagens nyheter gazetesini arayarak onlarla da konuştu.
Polis kordonunun dışında gazeteciler kritik bir durumu atlamamak için sürekli nöbet tutarken, halk da olay yerine yığıldı ve geceyi orada geçirmeye başladı. Radyo ve televizyonlar, her gelişmeyi anında aktarırken, olay başka ülkelerde de yankı yarattı.
Halk polisi agresiflikle suçladı
24 ağustos günü dagens nyheter’deki söyleşiyi okuyan halk polise kızmaya başladı. Rehinelerle kaçsalar bile soyguncuların onları öldürmeyeceğine inanan halk polisin, kaçma şanslarını ortadan kaldırarak rehinelerin yaşamlarını tehlikeye attığını düşünmeye başladı. Polis ise banka şubesinin arka bölümündeki soyguncuları ve rehineleri üzerlerinden kilitledi. Kilitlenen bölümün tavanından delik açıldı ve yemek sevkiyatı oradan yapıldı. Soyguncular açılan delikten uyuşturucu gaz püskürtüleceği endişesiyle rehineleri tehdit etmeye başladılar. Rehinelerden birinin boynuna sicim bağladılar ve polisin uyuşturucu gaz verimesi halinde boynuna sicim bağlanan rehinenin uyuşurken öleceğini bildirdiler. Gergin bekleyiş 28 ağustos akşamı 21:28’e kadar sürdü. polis gerçekten içeriye gaz püskürttü, soyguncularda silahlarını atarak teslim oldular.
Altı günlük gergin bekleyiş sırasında polisin tutumu halk arasında tepki yarattı. Polisi agresif bulan halk, soygunculara acımaya başladı. Pazarlık sırasında soyguncularla rehineler arasında iyi bir diyalog olduğu ve rehinelerin de polise kızdığı öğrenildi. Olay bu boyutuyla dünyanın ilgini çekerken, bu ruh hali ‘stockholm sendromu’ diye anıldı ve zamanla benzeri durumlar için bu tanımlama kullanılmaya başlandı.
Soygunculardan Jan Erik Olsson’a on yıl hapis cezası verildi. Sekiz yıl sonra cezaevinden çıkan soyguncu, bir daha yasadışı işlere karışmadı. Önce domuz yetiştiriciliği yaptı.Ardından da Tayland’a taşındı.
Otuz yıl sonra, olay tüm ayrıntılarıyla tekrar anılıyor. Gazeteler Jan Erik Olsson'u Tayland’da buldular. Banka soygunu girişiminden sonra sakin bir yaşam seçen Olsson’un bir dükkan işlettiği öğrenildi. Clark Olofsson ise sadece bir yıl ceza aldı ancak o günden sonra işlediği sayısız suç nedeniyle çok az dışarda kaldı.Kopenhag cezaevi’nde uyuşturucu kaçakçılığından dolayı aldığı cezayı çekiyor.
Stockholm sendromu ve vicdan
Stockholm sendromu bir anlamda vicdan pusulasındaki ibrenin yöneldiği manyetik çekim merkezini de gösteriyor. O manyetik çekim merkezi de, insanların davranışlarındaki makul ölçüden başka bir şey değil. Polis de olsa, asker de olsa fark etmiyor. Banka soyguncuları, rehinelerin hayatı tehlikeye atılmadan yakalanmış olsalar ve aldıkları cezadan çok daha fazlasına çarptırılmış olsalar bile, belki insanlar 'oh olsun' diyeceklerdi.Ancak polis, insan hayatını tehlikeye atan davranışıyla halkın tepkisini üzerine çekti. Bunun sonucunda da halk, giderek soygunculara sempati beslemeye başladı.
Bir çok insan tarafından, "kurbanın suçlunun tarafında yer alması" olarak bilinse de tam olarak böyle değildir. Bahsi geçen banka soygununda kurbanların suçluların yanında yer almasının sebebi, polisin suçlulara ve rehinelere karşı gösterdiği saldırgan tavırdır. Bir olayı Stockholm sendromu'na benzetebilmek için, kurbanın suçlunun tarafını tutmasına yol açacak üçüncü şahıs ya da şahısların var olması gerekir.Zira kurban üçüncü şahıs ya da şahıslar yerine suçlu olarak tanımlanan kişinin yanında yer almayı fikren ya da vicdanen seçer; bunu durup dururken yapmaz.
Travmatik bağlanma
Sıklıkla olayın ardındaki mekanizma "saldırganla özdeşleşme" olarak sunulmaktadır. Oysa buradaki durum, saldırganla özdeşim değil, travmatik bağlanmadır. travmatik bağlanma, kişinin güvenlik duygusunu kaybettiği ortamda kendisi için tehlikeli durumu yaratan kişi de olsa, bağlandığında daha güvenli hissetmesini sağlayacak kişi veya kurumlara bağlanmasıdır. Kaotik ve güvensiz ortamlarda güvenlik duygusunu kaybeden insanların, güçlü gördükleri kişilere yönelmesi durumudur.Hayatta kalma iç güdüsü ile, durum bazında otorite teşkil edene bağlanmasıdır.
Stockholm sendromu ve fil örneği
Önceleri fillerin yavrularının ayaklarına zincir bağlanırmış.Yıllarca o yavru fil zincirden kurtulmak için debelense de gücü yetmediğinden zincirden kurtulamazmış. Bir müddet sonra debelenmeyi bırakır ve kaderine razı gelirmiş.
Fil yetişkin hale gelip güçlendikten sonra zincirden rahatlıkla kurtulabilecekken bir kez dahi bunu denemeyecektir. çünkü bir kere beyninde zincirden kurtulamayacağı olgusu yer etmiştir. Bu inanç o kadar nettir ki zincirden kurtulmayı denemeyi bile engeller.
Bu olay da Stockholm sendromu ile benzerlikler taşır.Fil kurtulamayacağına inanmıştır, insan ise rehin olduğunu kavradıktan sonra kişiyi kanıksar.
Bu sendroma örnekler
Günümüzde bu sendromu işleyen dizi La Casa De Papel `dir.
Aslında yesilcam`da nice Cüneyt Arkın, Kadir inanır ve Gülşen Bubikoğlu filmlerinde farkında olmadan işlenmiş olan sendrom.Emel Sayın ve Tarık Akan`ın "Mavi boncuk" filmindede görürüz.
Kemal Sunal'ın "kapıcılar kralı" filminde, kocasından dayak yiyen ve yardım feryatları ile bağıran kadının seyit ve diğer apartman sakinleri geldiğinde "kocamdır döver de sever de" diyerek gayet güzel açıkladığı durum.
Hollywood örnekleride mevcut.Samuel L. Jackson ve Kevin Spacey başrollü film "the negotiator"da bu sendromun bahsi geçmektedir.
Müge Anlı'nın programında yer alan Palu aileside benzer örneklerden bir tanesi.
Muse grubunun bu olaya dem vurduğu “stockholm syndrome” adlı şarkısıda bulunuyor.bkz[kaynak]
Kaynaklar
1.https://www.bbc.com/news/magazine-22447726
2.Video-SciShow Psych-https://www.youtube.com/watch?v=tWk3tiN7S3Y
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Stockholm_syndrome
