Üner Tan Sendromu Nedir?
Prof. Dr. Üner Tan'ın dört ayak üzerinde yürüyen ve Üner Tan sendromlu olarak adlandırdığı insanları “geri evrim örneği” olarak yorumlaması, 2014 Temmuz ayında çıkan bir makale tarafından reddedildi. Makaleye göre bu insanların yürüme şekillerinin sebebi geri evrim değil, denge bozukluğu. Çukurova Üniversitesi’nden emekli tıp profesörü Üner Tan, 2005'te yayınlanan bir makalesiyle yeni bir sendrom tanımlamıştı: Türkiye'nin güneyinden bir ailenin akraba evliliği sonucu doğmuş 19 çocuğundan 5'i elleri ve ayakları üzerinde yürüyordu.Hasta bireyler aynı zamanda zeka testlerinde oldukça başarısızdılar ve konuşmaları anlaşılmazdı. Yaşları 18 ile 34 arasında değişen beş kardeşin farklı tarzda yürüyüşleri ilk olarak 2005 yılında fark edilmişti. Ailenin ebeveynlerinde ve diğer 12 kardeşlerinde ise böyle bir durum söz konusu değildi.Üner Tan bu genetik hastalığı 'Üner Tan Sendromu' (ÜTS) olarak adlandırdı. Tan ve çalışma arkadaşları, ÜTS üzerine yazdıkları makalelerde bu sendromu “geri evrim” olarak yorumlamıştı (bkz. Kutu). Tan, ailenin yürüyüş stillerinin primatlarla aynı olduğunu, bu bireylerin insanın atasal, dört ayaklı halini temsil ettiğini iddia etmişti. Tan’a göre bu aileyi inceleyerek insan evrimini anlamak mümkün olacaktı.
Üner Tan ve ekibi ilk buldukları ailenin ardından hem Türkiye hem yurtdışında başka ÜTS’li bireyler de keşfettiler. Bu hastaların soyağacı incelemesi ve genetik analizler sonucunda bir almaç geninde meydana gelen bir mutasyonun bu hastalığa neden olduğunu öne sürüldü. Üner Tan bu konuda çok sayıda makale yayımlamaya devam etmiş, dünyanın pek çok yerinden bilim insanlarından hastalığın genetik temellerini çalışmak için işbirliği teklifleri almıştı. Ancak bazı araştırmacılar, bu mutasyonun doğrudan dört ayak üzerinde yürümeye yol açtığı ve geri evrimi yansıttığı iddiasını sorguluyorlardı.
Telif:PlosOne-Kedi ile Primat Maymun gibimi yürüyorlar?
2014`deki makalede dört ayak üzerinde yürüyen bu insanların yürüyüş stilini iddia edildiği gibi geri evrime değil biyomekanik sebeplere bağlıyor. Üner Tan ve ekibi makalelerinde ÜTS'li bireylerin insan dışı primatlar gibi "çapraz (diyagonal) sekans yürüyüşü"nü kullandığını öne sürmüştü.Raporda kardeşlerin dört ayakları üzerinde yürümekle birlikte maymunlardan farklı yürüdüğü de vurgulandı. Buna göre, insan olmayan primatlar yürürken sağ el-sol ayak/sol el sağ ayak ile hareket ediyor. Ulaş ailesinin fertleri ise hareket ederken sol el sol ayak/sağ el sağ ayak şeklinde ilerliyor. Başka bir deyişle Ulaş ailesinin fertleri, maymunlar gibi ‘sağ el, sol ayak’ şeklinde değil elleri ve ayaklarının üzerinde yürümeleri istenen sağlıklı insanların da tercih ettiği şekilde hareket ediyor.
Bu yürüyüşün primatları (yani maymunlar ve şempanze gibi insansıları) diğer memelilerden ayırdığı biliniyordu. Çapraz sekans yürüyüşünde sol arka bacağı sağ ön bacak, sağ arka bacağı ise sol ön bacak takip eder. Diğer memelilerin kullandığı lateral (taraflı) sekans yürüyüşünde ise ön bacaklardan herhangi biri yere dokunduktan sonra, onu aynı taraftaki arka bacak takip eder. Tan, ÜTS’lilerin primatlar gibi yürüdüğünü söylerken, buna dair niceliksel veri sunmamıştı. Ayrıca, ÜTS’lilerin yürüyüşünü sağlıklı insanların dört ayak üzerinde yürüme analizleriyle karşılaştırmamıştı.
ABD’li bir grup antropolog, ÜTS'li insan yürüyüşü video görüntülerini analiz etti. 518 adet videonun çözümlemesi, bu insanların "lateral sekans yürüyüşü" kullandığını ortaya koydu. bkz.[Video]
Sonuçlar Üner Tan ve ekibinin iddia ettiğinden farklıydı. ÜTS'li bireyler adımlarında çok nadiren (%1) diğer primatlara has çapraz sekans yürüyüşünü tercih etmişti. ÜTS’li bireylerde görülen dört ayaklı yürüme ise muhtemelen bir veya birkaç bir çekinik mutasyondan* kaynaklanıyor. Beyincik gelişimini bozan bu mutasyonlar denge kaybına yol açıyor. Dört ayaklı yürüme, buna karşı bireylerin geliştirdiği biyomekanik bir çözüm. Büyük iddialara konu olan Üner Tan Sendromu ve ÜTS’nin insanda “geri evrim”e örnek olduğu düşüncesi, evrimle ilgili yanlış algılara neden olabileceğinden, bu tip çarpıcı iddialara dikkatli yaklaşmakta fayda görünüyor.
Üner Tan Sendromu Tersine Evrim'in Kanıtı Olabilir Mi?
Evrimde yeni bir özellik doğuran bir mutasyonun tersine dönüp atasal özelliğin ortaya çıkması durumuna “geri evrim” (İng. “devolution”) deniyor – gerçi bu adlandırmanın kendisi de tartışmalı. Üner Tan, ÜTS’nin geri evrimi temsil ettiğini iddia ediyor. Şöyle ki, insan ve şempanzenin 6 milyon yıl önceki ataları dört ayaklıydı. Arada yaşanan mutasyonlar ve doğal seçilim insanda iki ayaklılığa yol açtı. Ama iki ayaklılık bir anda ortaya çıkmadı, uzuv uzunluğunda, kalça, bel ve kafatası yapısında, farklı değişimler gerektirdi. Bunların temelinde çok sayıda mutasyon yatıyor olmalı. Sırf bu nedenle Üner Tan’ın “dört ayak üzerinde yürüyen ÜTS’li bireylerin insan evriminde atasal durumu yansıttıkları” iddiası çok zayıf. Nitekim ÜTS tek veya az sayıda mutasyon sonucu ortaya çıkıyor.
Bilim dünyasında büyük yankı uyandıran yürüme bozukluğunun yanı sıra zeka geriliği ve konuşma bozukluğu da görülen Ulaş ailesinin ‘tersine evrim’in kanıtı olabileceği iddia edilmişti. Ancak, Teksas Üniversitesi araştırmacıları, ‘cerebellar hypoplasia’ denilen ve bireyin denge hissine hasar veren genetik bozukluktan mustarip olduğu sonucuna vardı.Teksas Üniversitesi’nden Liza Shapiro insanlarda görülen dört ayak üzerinde yürümenin “evrimsel varsayımlarla değil biyomekanik açıklamalarla” anlaşılabileceğini söyledi.
Üner Tan'ın geri evrim düşüncesi özellikle popüler bilim dünyasında çok ilgi gördü. Hatta, BBC ailenin bir belgeselini bile çekti (“The Family that Walks on All Fours”).
Kaynaklar
1.https://www.pnas.org/content/105/11/4232
2.https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0101758
3.https://www.academia.edu/9226763/%C3%9Cner_Tan%C4%B1n_Geri_Evrim_D%C3%BC%C5%9F%C3%BCncesi_Hatal%C4%B1_M%C4%B1
4.Video-BBC-https://www.youtube.com/watch?v=Jwiz-yhLpT0#t=686
5.https://en.wikipedia.org/wiki/Devolution_(biology)
6.https://en.wikipedia.org/wiki/Cerebellar_hypoplasia
7.https://www.youtube.com/watch?time_continue=6&v=ijJ7hYADqJI
