Kromozom bozuklukları, kromozomların sayısındaki veya yapısındaki değişimlerden kaynaklanır.
— Kromozomlarımızdan her birinin kendine özgü bir yapısı vardır.
— Geçmişte bilimciler, kromozomları çizgili desenleri olacak şekilde renklendiren bir işaretleme tekniği kullanmıştı.
— Bu çizgili desenler, her bir kromozomumuzu tanımlamayı kolaylaştırıyordu; tıpkı bir harita gibi.
— Mikroskop altında görünen şekliyle bir kromozom kümesine karyotip denir.
— Normal karyotipten herhangi bir sapma, kromozom anormalliği olarak adlandırılır.
— Bazı kromozom anormallikleri zararsız olsa da, bazıları klinik bozukluklara yol açar.
— Düşükle sonlanan gebeliklerin yarısı, kromozom anormalliklerinden ileri gelir.
Sayısal Anormallikler
— En şiddetli kromozom bozuklukları, kromozomların bütün hâlde kaybedilmeleri veya kazanılmaları sonucu oluşur. Çünkü yüzlerce, hatta binlerce geni etkileyen bir durumdur ve genellikle ölümcüldür.— Az sayıda sayısal anormallik ise gelişimin sürmesine izin verir. Bunun nedeni ya kromozomun küçük ve nispeten az sayıda gen içeren bir kromozom olması ya da gen dozajını ayarlamaya yardımcı olacak doğal bir mekanizmanın varlığıdır.
— En yaygını Down sendromu olan başlıca sayısal kromozom anormallikleri Tablo-1’de görülebilir.
Tablo 1: Ölümcül olmayan başlıca sayısal kromozom anormallikleri
| –Sendrom– | –Anormallik– | –Görülme sıklığı– |
| Down | Üç tane 21.kromozom | 10,000’de 15 |
| Edwards | Üç tane 18.kromozom | 10,000’de 3 |
| Patau | Üç tane 13.kromozom | 10,000’de 2 |
| Turner | Bir tane X kromozomu | 10,000’de 2 (kız doğumları) |
| Klinefelter | XXY | 10,000’de 10 (oğlan doğumları) |
| XXX | XXX | 10,000’de 10 (kız doğumları) |
| XYY | XYY | 10,000’de 10 (oğlan doğumları) |
Sayısal kromozom anormalliklerinden bazılarına ait karyotip görünümleri. (Telift: Wessex Reg. Genetics Centre, Wellcome Images)
Yapısal Anormallikler
— Büyük DNA bölümleri kromozomdan eksildiğinde veya kromozoma eklendiğinde yapısal anormallikler oluşur.— Yapısal anormallikler birkaç farklı biçim alabilir.
— Silinme (delesyon): Kromzomun bir kısmının eksilmesine neden olan bir mutasyondur.
Silinme
İkilenme
2) Robertsonian: Bir kromozom bütünüyle bir başka kromozoma tutunur.
Konum değişimi
Ters dönme
Halka kromozom
Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Yapısal Anormallikler
— Dengelenmiş yapısal anormalliklerde, genetik malzemenin yeniden düzenlenişi söz konusudur; ama eksilme ya da fazlalık yoktur. Örneğin ters dönmelerde ve konum değişimlerinde durum böyledir.— Dengelenmiş yapısal anormalliklerin doğrudan etkileri olabilir; ancak asıl sonuç, eksik ya da kısmen ikilenmiş kromozom setleri olan yumurta veya sperm üretimidir.
— Dengelenmemiş yapısal anormalliklerde ise genetik malzeme fazlalığı ya da eksikliği söz konusudur.
— Dengelenmemiş anormallikler çok küçük olsa bile çok sayıda geni etkileyebilir ve sonuç olarak birey üzerinde şiddetli etkileri olabilir. Tablo-2’de bu sendromlar görülüyor.
Tablo 2: Dengelenmemiş yapısal kromozom anormallikleri
| –Sendrom– | –Anormallik– | –Görülme sıklığı– |
| Wolf-Hirschhorn | 4.kromozomun kısa kolunun ucunda silinme | 50,000’de 1 |
| Cri-du-chat | 5.kromozomun kısa kolunun ucunda silinme | 50,000’de 1 |
| WAGR sendromu | 11.kromozomun kısa kolunda mikro-silinme | 500,000 ilâ 1 milyonda 1 |
| Prader-Willi/Angelman | 15.kromozomun kısa kolunda mikro-silinme | 15,000’de 1 |
| DiGeorge | 22.kromozomun uzun kolunda mikro-silinme | 4,000’de 1 |
Kromozom Anormallikleri Nasıl Oluşur?
— Kromozom anormallikleri genellikle hücre bölünmesi sırasında oluşan hatalardan kaynaklanır. Hücreler, hata sonucunda, olması gerekenden az ya da fazla sayıda kromozom kopyası edinebilir.— Kromozom anormalliklerinin çoğunun kökeni yumurtaya ya da sperme (gametlere) dayanır ama bazıları da embriyo gelişimi sırasında gerçekleşmiş ya da ebeveynlerden birinden kalıtılmış olabilir.
— Gametlere dayanan kromozom anormallikleri, bedenin her hücresinde varlığını sürdürür.
— Normalde gamet oluşumu sırasında iki çift kromozom (dişi ve erkek ebeveynlerden gelen) mayoz süreciyle ayrılır. Böylece gametlerde her bir kromozomdan sadece bir kopya kalır (vücut hücrelerinde ise ikişer kopya vardır.).
— Bu ayrılma sürecinde gerçekleşen hatalar, gametlerde kromozom eksikliğine ya da fazlalığına yol açabilir. Buna mayotik ayrılmama denir.
— Kromozom anormalliği riskini yükselten diğer etkenler arasında annenin yaşı (mayotik ayrılmama sıklığı, annenin yaşıyla beraber artar) ve bazı ilaçlara maruziyet gibi çevresel etkenler sayılabilir.
— Kromozom yapısındaki çok küçük bir değişim bile çok sayıda geni etkileyerek, ciddi sonuçlara doğurabilir.
Kaynaklar,
https://bilimfili.com/kromozom-bozuklugu-nedir/
https://www.yourgenome.org/facts/what-is-a-chromosome-disorder
