Stanford Hapishane Deneyi - Stanford Prison Experiment

Filmlere konu olan cezaevi simulasyonu deneyidir. 
Zimbardo deneyi olarakta bilinir.
1971'de philip G. Zimbardo tarafından yapıldığından bu isimle anılmaktadır. Gerçek deney 6. gününde sona erdirilmiştir .24 erkek üniversite öğrencisinin kullanıldığı deneyde herşey gerçek bir hapishanede olan şekliyle düzenlenmiştir. Gardiyanlara mesaileri bittikten sonra evlerine gitme hakkı tanınmış, bunun dışında göz temasına yol açmaması için aynalı gözlük verilmiştir. bu gardiyanların duygularının mahkumlar tarafından anlaşılamaması için bilinçli olarak kullanılmıştır.
Mahkumlarınsa bireyselliklerini kaybettirilmesi amaçlanmış, mahkum giysileri giydirilerek ayaklarına zincir vurulmuştur. Deneye başlandığında çok geçmeden sıradan üniversite öğrencileri sadist gardiyanlar ve gittikçe korkaklaşan mahkumlara dönmüştürler, her geçen gün rollerine daha bağlı bir hale gelip, psikolojik baskı mekanizmalarını arttırmışlardır. isyan eden mahkumların elinden yatak çarşaflarını alarak metal bir yatakta uyumaya zorlanmış, isyanlara katılmayan mahkumları özel hücrelerde ödüllendirmişlerdir. gardiyanlar, mahkumlara önce gizli olsa da kısa bir süre sonrada açık şiddet uygulamaya başlamışlardır, hatta görev süreleri bitmiş olduğu halde evlerine gitmeyerek mahkumlarla kalmak istemişlerdir. 2 hafta sürdürülmesi planlanan deney mahkumlar ve gardiyanlar arasındaki ilişkinin vahşi ve korkutucu bir hale gelmesinden dolayı kısa sürede bitirilmiştir. sosyal psikoloji başta olmak üzere birçok alanda bu deneyin etkileri, sonuçları ve korkutucu gerçekliği konuşulur. sosyal rollere bu kadar kolay uyum sağlayabilmemiz bize dayatılan yaşantılarımız, toplumun*baskıları düşündürücüdür. otoriyete itaat eğilimini ve sosyal uyumu sorgulayan deney bize toplum tarafından verilen rolleri nasıl benimsediğimizi en etkili şekilde gösterir. 
 

Bu deneyde Gardiyan olarak yer aldığını belirten bir denek redditte konu hakkında ilginç yorumlarıda bulunur[3]

Gardiyanların üçte biri "gerçek" sadistik eğilim sergilemekten yargılandı. Mahkûmların ikisi daha deneyin başında çıkarılmak zorunda kalındı. Kendisi dahil herkesin rolüne iyice kaptırdığından emin olduktan sonra Zimbardo altıncı günün sonunda deneyi bitirdi.
Ünlü deneyi çevreleyen etik meseleler sıklıkla Zimbardo'nun önceki fakülte arkadaşı Stanley Milgram'ın 1961'de Yale Üniversitesi'nde gerçekleştirdiği Milgram deneyi ile mukayese edilir.[1]
 Bu gibi sosyal psikoloji deneylerinin tartışılmasının nedeni, deneyin asıl amacının saklı tutulması değil, deneklere başta söylenmeyen koşullar ve bu koşulların denekler üzerindeki olası olumsuz etkileridir. zimbardo deneyi'nde de mahkum olan deneklere kötü muamele görecekleri söylenmiş, ancak bu muamelenin gerçek hapishanelerde uygulananlardan biraz farklı olacağı deneyden elde edilecek sonuçların güvenilirliği açısından söylenmemiştir. deneyin en önemli koşullarından biri hapishanedeki baskı ortamının bir an bile bozulmaması ve mahkum öğrencilere neredeyse yirmi dört saat psikolojik olarak işkence edilmesidir. öyle ki bir ayağına zincir bağlanmış bir halde uyumak zorunda olan mahkumlar, yatakta dönmek isterken diğer ayaklarına çarpan zincirin verdiği acıyla uyanıp hapishanede olduklarını hatırlamaktadırlar. prof. zimbardo'nun bu detayla ilgili defterine düştüğü şu not can alıcıdır: "rüyalarında bile bu hapishaneden kaçmalarına imkan yoktu." '416 no.lu mahkum' ise yapay Stanford hapishanesi'yle ilgili aşağı yukarı şunları söylemektedir: "devlet yerine psikologlar tarafından idare edilen bir hapishane, nihayetinde bir hapishane."
 
Prof. Zimbardo'nun altı günlük kısa deney süresi içinde istemdışı olarak bir araştırmacıdan ziyade hapishane müdürü gibi düşündüğünü ve davrandığını fark etmesi; gardiyanlık konusunda hiçbir eğitim almamış öğrencilerin mahkumlar arasındaki birlik ve dayanışmayı kırmak için kendi aralarında yaptıkları görüşmeler sonucunda uygulamaya karar verdikleri yöntemlerin gerçekte de uygulanan yöntemler olduğunun öğrenilmesi; başlangıçta birkaç hafta süreceği bildirilen deney, işler iyice çığrından çıkmak üzere olduğundan (açlık grevleri, histeri krizine tutulan mahkumlar, isyan eden aileler, kaçış planları) bir haftayı doldurmadan sona erdirilince mahkum rolündeki denekler alacakları ekstra maaştan oldukları halde mutluyken gardiyanların çoğunun deneyin erken bitmesinden dolayı rahatsız olmaları  dehşete düşüren notlar arasındadır.[6]
Özet olarak, etik olup olmadığı tartışıladursun, Zimbardo deneyi bize insan davranışlarını anlama konusunda inanılmaz değerli bilgiler veren sıradışı bir deneydir.

Konu hakkında daha fazla resim, video ve bilgiyi bu sayfada bulabilirsiniz[bkz.[4]
Deneyle ilgili birçok tartışma ve karşıt bilimsel makale yayınlanmıştır.
Bu konuya Scott Barry Kaufman`dan ezber bozan yorum, 
Pensilvanya Üniversitesi, pozitif psikoloji merkezinde bilimsel yönetici olan Scott Barry Kaufman'ın son makalesinde hakkında ki ezberleri bozduğu deneydir. Makalede Scott Barry Kaufman'a göre insanlara güç verildiğinde bunun otomatikman istismara dönüşeceği genellenemez. insanların duyguları çok çeşitlidir, insanların çok çeşitli yönleri vardır. Eğer yine farklı bir deney yapıp bu kez deneye insanlarda ki merhameti ve empatiyi dürtecek mekanizmalar yerleştirirseniz bunu da gösterecek sonuçlar alırsınız. Genç ve orta yaş arası grupta ki (zaten bu yaş aralığı diğer yaş gruplarına göre zulme daha meyillidir) geneli temsil etmeyen kişiler arasında, gücün istismarını dürtüleyerek yapılan bir deney tüm insanlığa genellenemez. Fakat deneyin içinde halihazırda şiddete meylin olması, o insan da bu eğilimin, içinde şiddet meylin olmadığını kişilere göre çok daha çabuk ortaya çıkmasına sebep olur. 

Deney'de ilk başlarda mahkumlara karşı kötü davranmaya direnen kişilerin olması bu yüzdendir. Elinde güç olduğu halde bunu kötüye kullanmayıp, dünyayı daha iyi bir yer yapmaya çalışan sayısız derece de öğretmen, patron, politikacı vardır. Her yönetici, her güçlü kötü değildir. Güç insanı kudretlendirir ama her insanın bu gücü, bu kudreti kötüye kullanacağını düşünmek doğru değildir. Bu, insanların nasıl bir yönlendirilmeye tabi tutulacağına bağlıdır. Hiç birimiz ne tamamen iyi, ne de tamamen kötüyüz, herkesin farklı iyi ve kötü yönleri vardır, hatta gücü istismar eden, kötüye kullanan kişilerin bile keşfedilmemiş olumlu yönleri olabilir. Biz kendimize bir kişinin hangi yönlerini daha çok ortaya çıkarmak istediğimizi sormalıyız. zimbardo deneyi kötü yönler üzerine odaklanmış olabilir. Fakat biz aynı şekilde tasarlanmış, bir insana olumlu toplumsal bir amaca ulaşması için güç verilen empati ve merhamet dürtüleyen bir deney düşünebiliriz.[2]

Filmlere bile konu olmuştur bu deney [bkz.[5]

Referanslar,
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Stanford_prison_experiment
2.https://blogs.scientificamerican.com/beautiful-minds/an-important-but-rarely-discussed-lesson-of-the-stanford-prison-experiment/
3.https://www.reddit.com/r/IAmA/comments/2y5sbt/iwasa_guard_in_the_1971_stanford_prison/?st=1Z141Z3&sh=35cdaba0
4. http://www.prisonexp.org/
5.https://www.imdb.com/title/tt0997152/
6.http://www.prisonexp.org/conclusion/