Bilimsel adı Limulidae olan At Nalı Yengeci, ilk fosil kayıtları 450 milyon yıl öncesine kadar dayanan çok acayip bir hayvan.Horseshoe crabs olarak bilinir.
At Nalı Yengeci,ismini yunan mitolojisindeki tek gözlü dev Polyphemos'tan alır. (bilimsel adı limulus polyphemus)
Polyphemos Yunan mitolojisi
Odysseus Truva savaşından dönerken Kikloplar adasına uğrar.Donanmasını adanın karşısındaki korunaklı adada bırakıp Kikloplar adasını keşfetmeye gider, Polyphemos'un dev bir kayayla girişini kapattığı mağarasına girer.Ondan Zeus'un koruduğu konukluk haklarını talep eder.Ama Polifemus Zeus'la dalga geçip Kikloplar'ın tanrılardan daha güçlü olduğunu,bu yüzden onlardan korkmadıklarını söyler. Odysseus'un adamlarından ikisini yer ve uyur.Ertesi gün koyunlarını otlatmaya götürdüğü sırada Odysseus Polifemos'un kurutup değnek yapmak için ayırdığı, "bir gemiye direk olabilecek kadar büyük" bir dal keşfeder.Bu daldan uzunca bir kulaç keser ve sivriltir.Polyphemos geri gelince iki adamını daha yedikten sonra Odysseus ona yanında hediye olarak getirdiği,su katmadan içilemeyen, sert şaraptan biraz ikram eder ve buna karşılık canını bağışlamasını ister.Birkaç çanak şarap daha içtikten sonra Polifemos ona adını sorar.Odysseus adının Hiç Kimse olduğunu söyleyerek onu kandırır.Sarhoş Kiklop onu yemek için en sona saklayacağını , bunun ona vereceği konukluk hediyesi olduğunu söyler ve uyuya kalır.Dev uyur uyumaz Odysseus ve arkadaşları daldan kestikleri kazığı ateşte kızdırırlar ve gözüne saplarlar.Polyphemos çığlık atarak uyanır ve kazığı çekip atar.Bağrışını duyan diğer Kikloplar hemen mağarasının önüne gelirler ve ne olduğunu sorarlar.
Yunan mitolojisinde tepegözün en ünlüsüdür.Deniz tanrısıdır Poseidonla su perisi Thoosanın oğludur.
Poliyphemos Hiç Kimsenin kendisini öldürmeye çalıştığını söyler.Bunu duyan Kikloplar Tanrıların onu delirttiğini düşünürler ve babası Poseidon'a yakarmasını öğütleyip giderler.Sabahı bekleyen Polyphemos koyunların çıkması için kapıyı açtığında girişe oturup hepsinin sırtını kontrol eder.Odysseus ve adamları koyunların altına saklanıp kaçarlar ve hemen gemilerine atlayıp denize açılırlar.Kaçtıklarını anlayan Polyphemos sahile gelip peşlerinden kayalar atar.Ama ıskalar.Odysseus ona bir gün gözünü kimin kör ettiği sorulursa onun İthakeli,kentler yıkan,Laertes oğlu Odysseus olduğunu söyler.Bunu duyan Polyphemos bir zamanlar oraya gelen bir kahinin Odysseus adlı birinin gözünü oyacağını söylediğini,ama kendisinin beklediği kişini daha iri ve güçlü birisi olduğunu onun gibi bir cüce olmadığını söyler.Ayrıca tekrar Odysseus'a seslenip geri gelmesini, yaptığı hatayı telafi edip onu ve adamlarını gerektiği gibi ağırlayacağını ve babası Poseidon'un da gözünü iyileştirebileceğini söyler.Ama Odysseus onun çağrısını reddedip ona hakaret eder ve artık babası Poseidon'un bile gözünü iyileştiremeyeceğini söyler Bunun üzerine Polyphemos babası Poseidon'a yakarıp onu lanetler.Odysseus'un asla evine dönememesini,ama kaderinde bu varsa evine tüm adamlarını yitirmiş,yalnız,yorgun ve mutsuz olarak geri dönmesini diler.Babası Poseidon da bu dileği duyar ve korunaklı adada filosuyla birleşip yeniden denize açılan Odysseus'un başına çeşitli dertler açar.[kaynak3]
Fosil Kayıtları 450 Milyon Öncesinden Gelen At Nalı Yengeci
Okyanuslardaki olağanüstü çeşitlilik döneminden gelen bu canlı türü denizlerin eklembacaklısı olarak anılıyor. At nalı yengeci uzay bilim deneylerinde dahi kullanılan bir ‘kan’a sahip. Mavi kanında bulunan enzimler uzay istasyonlarındaki astronotların yüzeylerde bulunan bakteri ve mantarları keşfetmesi için adeta mucizevi bir iksir vazifesi görüyor. Yüksek oranda bakır içeren hemosiyaninden ötürü mavi renk olan at nalı yengeci kanı omurgalılarınkine oranla çok daha hızlı pıhtılaşıyor. Yüksek tıbbi ve ekonomik değere sahip bu canlı kontrolsüz bir şekilde avlanıyor.Bu yengeçlerin ortalama yaşam sürelerinin 40 yıla kadar varabildiği tahmin edilmektedir. (Fakat genel olarak yaşam sürelerinin 10-20 yıl aralığında olduğu yine bazı kaynaklarda geçmektedir)Bu yengeçler denizde genel olarak kendisinden küçük olan her şeyi yiyebilmektedir.Bu hayvanların bir diğer özelliği ise çiftleşme dönemidir. Bu hayvanların sadece dolunay zamanında ve geceleri çiftleştikleri bilinmektedir. Bu nedenle çiftleşmelerini görüntülemek veya görmek oldukça zor olmaktadır.
Gezegende yaşayan en yaşlı türdür at nalı yengeci. Aslında bir yengeç değildir, tür olarak kene, akrep, örümceklere daha yakındırlar. dinozorların gelmesinden 200 milyon önce yani 450 milyon yıl önce ortaya çıkmışlardır. At nalı yengeçleri sığ suları olan kirli denizlerde, özellikle atlas okyanusu'nun Amerika sahillerinde ve güneydoğu asya denizlerinde yaşamaktadır. Aşırı sıcak ile soğuğa karşı dayanıklıdır. Bir yıl boyunca yemek yemeden hayatta kalabilir ve 10 göze sahiptir.[kaynak1]
At nalı yengecinin kanları mavidir ve litresi 15 bin dolara satılır.[kaynak2]
Bunun sebebi kanlarında oksijeni taşımak için demiri kullanan hemoglobin yerine bakır kullanan hemosiyanin olmasıdır.
En çok insan hayatı kurtaran hayvandır. Yaşadığı kirli denizler yüz milyarlarca zehirli bakteri bulundurur. bağışıklık sistemleri olmayan at nalı yengeçleri enfeksiyonlara karşı antikor oluşturamaz. onun yerine kanlarında bu bakteri ve virüsleri bir pıhtıyla çevreleyerek etkisiz hale getiren mucizevi bir madde bulunur. Bu madde yani lal, ilaç firmaları tarafından tıbbi amaçla kullanılacak herhangi bir şeye mikrop bulaşıp bulaşmadığını anlamak için kullanılır. Testte tıbbi malzeme bir miktar lal'e maruz bırakılır, pıhtı oluşmadığı takdirde malzeme sterildir. At nalı yengeci bu yüzden en çok insan hayatı kurtaran hayvandır. (lal: limulus amebocyte lysate)
‘At nalı yengeci’ İstanbul SEA LIFE Akvaryum'da bulunuyor.[kaynak]
Kaynaklar,
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Horseshoe_crab
2.http://www.pbs.org/wnet/nature/crash-a-tale-of-two-species-the-benefits-of-blue-blood/595/
3.https://tr.wikipedia.org/wiki/Polyphemos
4.Video-Ted-ed-https://ed.ted.com/lessons/why-do-we-harvest-horseshoe-crab-blood-elizabeth-cox
