Balon Balığı Nedir?- Zehirlimidir?-Yenirmi?-Nasıl Şişer?

 
Balon Balığı Nedir?
Balon balığı (kurbağa balığı veya kirpi balığı olarak da adlandırılır) zehirli bir balık türü olarak bilinir.
Akdeniz, Ege ve Marmara'da taşlık ve yosunlu bölgelerde yaşar.
Balon balığı, Güneydoğu Asya’nın sıcak denizlerinde yaşar. Bu balık gözlerine çok fazla ışık gelince bir tür “kimyasal güneş gözlüğü” takmaktadır.
Bilimsel adı Lagocephalus sceleratus olan balon balığı, tahminlere göre 1869 yılında açılan Süveyş Kanalı’ndan Akdeniz ve Ege’ye göç etmiş deniz canlılarından birisidir.
Daha çok Avustralya, Japonya, Hint Okyanusu, Doğu Afrika, Kızıl Deniz gibi coğrafyalarda yaygın olarak yaşarlar.
2.5 cm. uzunluğundaki bu balığın gözlerinde fotokromik merceklere benzer bir özellik vardır. Bu merceklerin rengi ışığa göre açılır veya koyulaşır.
Balon balığı fazla ışıkla karşılaşınca, gözünün saydam tabakasının (korneanın) kenarlarında yer alan “kromatofor” adlı boya hücreleri, sarı renkli bir boya (pigment) yapmaya başlar.
Bu boya gözün üzerine yayılarak bir filtre rolü oynar ve gelen ışığın şiddetini azaltır, böylece balığın daha net görmesi sağlanır.
Karanlık sularda ise gözdeki bu boya kaybolur ve göz en çok ışık alabileceği yapıya döner.
Denizlerde yaşayan balon balığı, çok akıllıca planlanmış bir savunma mekanizmasıyla düşmanlarından korunmaktadır.
Bu balık düşmanla karsı karsıya olmadığı zamanlarda sıradan bir balık gibi görünür.
Vücudunun etrafında iri dikenler olup bu dikenler balık normal haldeyken yassı olarak vücudun yanına yapışık vaziyettedir.
Sırtı koyu renkli olup, üzerinde siyah veya koyu yeşil renkli noktalar bulunmaktadır.
Karın kısmı beyazdır. Yanlarda iki gümüş şerit bulunan bu balık, ismini de bu şeritlerden alır.
İskenderun’dan İzmir Körfezi’ne kadar olan sahillerde sayıları gün geçtikçe artan bu balık türü, bilinçsiz tüketilmesi halinde öldürücü düzeyde zehirlenmelere yol açmaktadır.
Gün geçtikçe baskın olmaya başlayan bu tür, diğer balık popülasyonlarını tehdit eden bir türdür.
 
Halk arasında kurbağa ya da kirpi balığı olarak da adlandırılan bu tür, kendisini tehlikede hissettiğinde bir anda balon gibi şişerek, vücudunun birkaç katı kadar büyüdüğünden genelde balon balığı olarak adlandırılıyor.
Ülkemizde de görülebilen bu balık türü Japon mutfak sanatında yer almaktadır. Balon balığından hazırlanan bu yemeğe ‘fugu’ adı verilmektedir. Fugu Japonya mutfağının en meşhur yemeklerinden biri haline gelmiştir.[kaynak]
Japonya da ve diğer birçok ülkede yemeğin hazırlanması yasa ile kontrol edilir ve sıkı eğitim almış mutfak şefleri tarafından yapılır.
Japonya da balığın karaciğerinin en lezzetli parçası olduğu düşünülür fakat en zehirli olan parçası da burasıdır. Bu nedenle 1984 yılında Japonya daki restoranlarda satışı yasaklanmıştır.
Balon balığının zehri, kapalı molekül formülü C11H17N3O8 olan tetradotoksin den kaynaklanır. 300 dereceye kadar ısıtıldığında dahi bozunmayan, tatsız kokusuz ve renksiz olan bu zehir periferik sinirlerin felç olmasına neden olurlar. Bu nedenle normal pişirme yöntemleriyle toksisitesi kaybolmaz. Bir yerde yakalar iseniz ‘evde pişirip yiyelim’ demeyin!
Kurbağa balığı
Kurbağa balığı (Uranoscopus scaber), ılıman denizlerde yaşayan bir balık türüdür. Akdeniz, Ege ve Marmara'da taşlık ve yosunlu bölgelerde yaşar. Halk dilinde "balon balığı" olarak bilinir. Dipte yatarak başının üstündeki gözleri ile küçük canlıları veya balıkları görüp avlar. Nisan – Mayıs aylarında kışladıkları derin sulardan sahillere, bazen de acısu bölgelerine sokulup Temmuz – Eylül arasında üreme yapar. 10 – 20 000 yumurta döker. Yavrular önce planktonlarla daha sonra omurgasızlarla beslenir.[kaynak]
Tetradotoksin
Tetradotoksin, genellikle TTX olarak kısaltılır, insanlar üzerinde bilinen bir panzehiri olmayan güçlü bir nörotoksindir. Fareler üzerinde yapılan panzehir çalışmalarında başarılı olunmuştur ancak insanlar üzerinde etkinliği tam olarak belirlenmemiştir. Toksin alımı ağız yoluyla, enjeksiyonla, solunum yoluyla veya açık yaraya temas ile gerçekleşebilir.[kaynak]
Tetradotoksin sinir hücre zarlarındaki voltaj kapılı sodyum kanallarını bloke eder. Sodyum kanalları, bir hücrenin plazma zarından sodyum iyonlarını iletebilen iyon kanalları oluşturan integral membran proteinleridir.
Tetradotoksin balıklardaki simbiyotik bakteriler (Pseudoalteromonas tetraodonis gibi) tarafından üretilir.
Bu maddenin sodyum kanallarını bloke etmesi bazı medikal alanlarda da kullanımını sağlamıştır. Ölümcül kanser, migren ve eroin bağımlılığı gibi sorunların ağrı tedavisinde kullanılmıştır.
 
Balon balığı nasıl şişer?

Balon balığı, yakınlarda bir tehdidin varlığını hissettiğinde dikenli derisi dakikalar içinde küre şeklini alır. Balon balığının şişmesi onu yem olma riskinden kurtarır. Küre şeklini aldığında balon balığı tıpkı derin bir nefes çekip nefesini tutmuş gibi görünür. Ama aslında şişmişken de nefes alıp vermeye devam eder.

Balon balıkları, genişlemek için esnek midelerini hızlıca su ile doldurabilirler. “Kayıp Balık Nemo” filminde balon balığı karakterindeki Bloat, anında su topu gibi şişerek komik şekilde suda süzülmeye başlardı. Ama balon balıklarını şişiren şeyin hava olmadığı ortaya çıktı.

Araştırmacı Georgia McGee, bu konu hakkında şöyle söylüyor:

"Eski araştırmalarda balon balıklarının nefeslerini tutarak genişlediğini iddia edilirdi. Biz su yutarak midesini şişirme ihtimaline odaklandık. Havayı tutuyor olsaydı, balon balığının vücudunun hayati organlarında oksijen yetmezliği yaşanmaması için yalnızca kısıtlı bir süre şişik kalabilirdi." 

Araştırmacılar, araştırmak için 8 adet kara-palan (Canthigastervalentini) cinsi balon balığını havuza aldılar. Burada balon balığının şişişini ağır çekim kameralarıyla dört kat yavaşlatılmış olarak görüntülediler. Balon balığının nefesini tutup tutmadığını anlamak için oksijen tüketim oranını tarttılar. Bunun için de havuzdaki sudaki oksijen miktarını ölçtüler. Tüm bunların sonucunda balon balığı şişerken aynı zamanda nefes alıp verebildiğini kanıtladılar.

Mc Gee, “bu türler, şişmiş durumdayken bile geniş bir oksijen alıp verme kapasitesine sahiptir” diyor. Yani balon balığı, neredeyse bir futbol topu kadar şişikken bile solungaçlarıyla nefes alabiliyor.

Araştırmadaki bir diğer bilim adamı olan Andrew Greacey keşifleri konusunda şöyle diyor:
"Bu güzel bir çalışma oldu. Daha önce herkes balon balıklarının nefesini tutarak şiştiğini sanıyordu.

Burada bir balığın midesini su ile doldurarak bir futbol topu büyüklüğe gelebilmesi üzerine düşünmek gerekir. Bu kadar çok suyu içine çekmek ve içinde tutmayı başarmak oldukça zor bir işlemdir.

Bu nedenle şişmek aslında balon balıkları için oldukça yorucudur. Tehlike anında yanaklarını kocaman şişiren balon balıklarının ağızlarında nefeslerini değil suyu tuttukları, şişen balon balığının oksijen ihtiyacının ise 5 katına çıktığı belirlendi. Bu da balon balığının şiştiğinde aşırı efor sarf ettiği anlamına gelir, tıpkı koşan bir insanın hızlı nefes alıp vermeye başlaması gibi.

Balon balığının kendi haline dönmesi ve oksijen ihtiyacının tekrar normal hale geçmesi ortalama 5.6 saat sürer. Yorgun bir balık savunmasız olur. Balon balığı da şişiği indikten sonra çok kolay bir av haline gelir.

 McGee, bu konuda şöyle diyor:

"Tıpkı atletizm yarışındaki bir insan gibi; yarışı bitirince tekrar aynı performansı sergileyebilmek için biraz zamana ihtiyaç duyar." [kaynak]

Bu balık birçok başka balık türlerinin yumurta ve yavrularını katlediyor, videoda da anlaşıldığı üzere bıçak gibi dişleriyle trofe olarak adlandırdığımız büyük balıkların yakalanmasında kullanılan canlı yem bırakmalarındaki balıkları birkaç ıssırışta ikiye bölüyor ve takımları koparıyor.Balon balığı sistem dışında kalanları yok etme refleksine sahip olduğundan sistem dışına kendi türü de çıkarsa onu da yemekten geri kalmaz. Video linki,[kaynak]
Guinness rekorlar kitabına göre dünya'nın en zehirli balığı olarak tescillenmiş balıktır. Tetrodotoksin ölümcül, siyanürden 1.200 kat daha zehirli. Bir yavru balıkta 30 yetişkin insanı öldürecek kadar toksin vardır ve bilinen bir antidot yoktur.[kaynak]

ÇUKUROVA Üniversitesi (ÇÜ) Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fatih Özoğul, Akdeniz’de görülmeye başlanan ve zehiri siyanürden bin 200, morfinden 3 kat daha etkili balon balıklarının kesinlikle yakalanıp tüketilmemesini istemişti.[kaynak]

Bu canlı ege ve akdeniz ekosistemine ait değil.Dolayısıyla bu ekosistemde avcısı pek bulunmadığından inanılmaz bir hızda üreyip kontrolsüzde diğer türlerin neslini tehlikeye atıyor.

Balon balığının diş yapısı o kadar serttir ki teneke kutu içecekleri kolayca koparabilir. Videodaki ufak balon balığı bile sizde yaralanmalara sebep olabilir.[kaynak]

Kaynaklar,
1.https://www.nationalgeographic.com/animals/fish/group/pufferfish/ 
2.https://www.livescience.com/49010-pufferfish-breathe-during-inflation.html 
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Fugu
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Tetrodotoxin
5.https://tr.wikipedia.org/wiki/Kurba%C4%9Fa_bal%C4%B1%C4%9F%C4%B1