Hortumlular (Fillerin) EvrimiHortumlular takımının üç temel evrimsel yayılımı ve 161’in üzerinde soyu tükenmiş üyesi belirlenmiştir. İlk hortumlular, Paleosen’in sonlarına doğru ilk evrimsel yayılımı gerçekleştiren Afrikalı Phosphatherium ve Eritherium cinsleridir. 1996 yılında Fas’ta bulunan kalıntıları ve bir tilki büyüklüğündeki Phosphaterium 56 milyon yıl önce yaşamıştır.[kaynak]
Eosen döneminde Hint alt kıtasında Anthracobunidae familyası ve Afrika’da Numidotherium, Barytherium ile Moeritherium cinsleri yaşamışlardır. Görece küçük olan bu hayvanlar suda yaşamaktadırlar. Moeritherium cinsi hortumlular ise yaklaşık bir tapir yani 110 cm büyüklüğündedirler; uzun burun ve dudakları ile kafası domuza benzemekteydi ve ön dişleri görece daha uzundu. Fillere benzeyen özellikleri yanında deniz inekleri ile de bazı ortak özelliklere sahiptiler. Sonraları ise Phiomia ve Palaeomastodon cinsleri ortaya çıkmıştır. Palaeomastodon, ormanlık ve yarı açık ağaçlık bölgelerde yaşamaktaydı. Hortumluların çeşitliliği ise Oligosen döneminde azalma göstermiştir. Bu dönemin dikkate değer türlerinden bir diğeri, daha sonra ortaya çıkacak ve çeşitli türlerin atası olan ve Afrika Boynuzu’nda yaşamış Eritreum melakeghebrekristosi türüdür ve Miyosen’in başlarına doğru Deinotheriidae ve Mammutidae türleri ile ikinci evrimsel yayılma yaşandı. Bunlardan ilki Afrika ve Avrasya’daki Barytherium cinsi ile ikincisi de Eritreum cinsi ile akrabadır ve Kuzey Amerika’ya yayılmışlardır.
Moeritherium isimli, 60 cm yüksekliğindeki hayvan 40 milyon yılda, bugün yaşayan en büyük kara hayvanı olan fillere dönüştü. İkinci evrimsel yayılım Eritreum cinsinden türeyen Gomphotheriidae ailesinin Miyosen döneminde ortaya çıkmasıyla Afrika’da başlamıştır ve Avustralya ile Antarktika dışında diğer tüm kıtalara yayılmışlardır. Bu grubun üyeleri arasında Platybelodon ve Gomphotherium cinsleri bulunmaktadır. Üçüncü evrimsel yayılma ise Miyosen’in sonlarına doğru başlamış olup Gomphotheriidae ailesinden türeyen ve uzun bir sürede bunların yerine geçen filimsilerin ortaya çıkışına sebep olmuştur. Afrikalı Primelephas gomphotheroides türünden Loxodonta, Elephas ve Mammuthus cinsleri evrimleşmiştir. Bu grubun içinde ilk olarak Pliyosen ile Loxodonta Miyosen arasında diğerlerinden ayrışmış; Elephas ile Mammuthus ise Pliyosen’in başlarında ayrılmışlardır. Loxodonta Afrika’da kalmış Elephas Avrasya’ya, Mammuthus ise hem Kuzey Amerika’ya hem de Avrasya’ya yayılmıştır. Aynı zamanda Gomphotheriidae ailesinden gelen bir başka hortumlu ailesi olan Stegodontidae ailesi de Hint alt kıtası, Güneydoğu Asya, Çin ve Japonya olmak üzere Asya’ya yayılmışlardır. Mammutidae ailesi mastodon gibi yeni türlere evrimleşmişlerdir.
Buzul Çağı’nın başlarında filimsiler yüksek oranda türleşme sürecine girmişlerdir. Loxodonta atlantica ise Afrika’nın kuzeyinde ve güneyinde en yaygın filimsi türüdür ancak Buzul Çağının sonlarında yerine Elephas iolensis türü geçmiştir. Elephas Afrika’dan tamamen yok olmuş olup Loxodonta cinsi çağdaş türlerle baskın hâle gelmişlerdir. Elephas cinsi ise Asya’da E. hysudricus ve çağdaş Asya filinin atası E. platycephus gibi yeni türlere evrimleşmiştir. Mammuthus cinsi aralarında tanınmış olan tüylü mamut da dahil olmak üzere çeşitli türlere ayrılmıştır. Buzul Çağının sonlarında hortumlu türlerinin çoğu Dünya üzerinde 5 kilogramın üzerinde olan cinslerin %50’sinin yok olduğu buzulların ilerlemesi sırasında ortadan kaybolmuşlardır.
Fil Aile Ağacını Sarsan Genetik Çalışma
Yeni analiz için bilim insanları, Afrika ve Asya fillerinden gelen
iki kanıt dizisi için tüylü mamutlara ve P. antiquus’a baktılar. Sadece
annelerden yavrularına geçen mitokondriyal DNA ile anne ve babanın
genlerinin karışımı olan nükleer (çekirdek) DNA’yı incelediler.Araştırmacılar, Almanya’daki iki bölgeden elde edilen P. antiquus kemiklerinden DNA’yı (Ilıman iklimdeki bu eski kemiklerden başarıyla toplanan ilk DNA’lar arasında) çıkarmak ve çoğaltmak için çok duyarlı laboratuar tekniklerine dayandılar.
Max Planck Enstitüsü Evrimsel Antropoloji bölümünden araştırmacı aynı zaman da makalenin ilk yazarı olan Matthias Meyer, “Şimdiye kadar, yüzbinlerce yıllık kemikler üzerinde yapılan genetik araştırmalar, neredeyse yalnızca donmuş toprak tabakalarından toplanan fosillere dayanıyordu.” diyor. “Laboratuar yöntemlerindeki son gelişmelerin, DNA’nın çok daha hızlı bir oranda bozulduğu daha sıcak bölgelerden de çok eski DNA dizilerini kurtarabilmemizi sağladığını görmek cesaret verici.” diye ekliyor.
Mitokondriyal analiz, P. antiquus ile Afrika orman filinin ortak atasının 1,5 milyon ile 3,5 milyon yıl önce bir zamanda yaşadığını ortaya çıkardı. Afrika savan filiyle en yakın ortak ataları ise 3,9 ile 7 milyon yıl önce yaşadı.[kaynak]
Zoraki Bir Evrim: Filler Artık İnsanlığın Zulmüne Maruz Kalmamak İçin Sakat Doğuyor
Afrika’da 1979 yılında 3 milyona ulaşan fillerin sayısı 1989 yılında 609
bine düştü. Bunun üzerine birçok ülke fildişi ticaretini yasakladı
fakat bu fillerin öldürülmesini engellemeye yetmedi.
Kaçak avcılık bu hızla devam ederse yüzyıl içerisinde fillerin tamamı yok olacak.Avlanma, besin bulma, sürüsünü koruma gibi birçok hayati eylemi gerçekleştirebilmek için fillerin dişlerine ihtiyacı var. Bu yüzden bir filin dişsiz olmak onun için çok büyük bir dezavantaj.
Zambiya’daki Ulusal Park’ta görev yapan Amerikalı zoolog Mark Owens ve Delia Owens’ın yaptığı araştırma fillerin artık %38’inin dişsiz doğduğunu gösteriyor.Bir fil dişsiz doğduğunda ne kadar savunmasız olursa olsun, insanlar tarafından avlanmadığı için çiftleşme ve soyunu devam ettirme imkanı daha yüksek.[kaynak]
Fillerde mutasyon
Dişleri olmayan filler öldürülmediği için birbirileriyle çiftleşerek, dişsiz yavrular doğuruyor. Bu da bir süre sonra dişleri oluşturan genlerin mutasyona uğramasına sebep oluyor. Böylece yeni fil nesilleri dişsiz dünyaya geliyor.Bir filin dişsiz olması onu sakat kategorisine sokuyor. Fakat bu eksiklik fillerin kurtuluş yolu haline geldi.
Yoğun kaçak avcılık sebebiyle hayatta kalanların küçük dişli ve dişsiz fillerin yavrularında da küçük dişler ya da dişsizlik baş gösterdi. Kenya’daki fillerin diş boyutları ciddi oranda küçülürken, Güney Afrika’da Addo Fil Milli Parkı’nda doğan dişi fillerin yüzde 98’i artık dişsiz. Gorongosa’daki araştırmacılar fillerin davranışlarında da değişmeler meydana geldiğini açıklıyor.
Saldırganlık
Dişi fillerde ‘saldırganlık’ gelişmiş durumda. Dişi filler yoldan geçen taşıtlara ve insanlara karşı düşük toleranslı hale geldi. Yavrularını kaçak avcılara koruma içgüdüsünde kaynaklı olabileceği düşünülüyor. Filler dişlerini suyu kazarak lifli gıdalara ulaşmak ve dişiler için rekabet etmek amacıyla kullanıyorlar. California Los Angeles Üniversitesi’ndeki evrimsel biyologlar, fillerin neden böyle bir sürece girdiği ve diş kaybının neden kadınlarda oluştuğunu bulmak araştırma yürütüyor.[kaynak]
İnsanların sadece dekor amaçlı kullandıkları fildişleri, filleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya getiriyor. Dişsiz doğan filler insanlar tarafından yok edilmiyor fakat yemek ve su için toprağı kazamıyor, düşmüş ağaçları oynatarak kendilerine yol açamıyor ve kendilerini savunamıyorlar.
Kenya hükümeti yasadışı avlanmaya ve fildişi ticaretine karşı, 100 milyon dolar değerinde olan 105 ton fildişini ateşe verdi.
Kaynaklar,
1.http://factsanddetails.com/asian/cat68/sub431/item2473.html
2.https://www.telegraph.co.uk/science/2019/01/11/elephants-evolving-lose-tusks-following-decades-ivory-poaching/
3.https://www.sciencedaily.com/releases/2017/06/170606112809.htm
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Phosphatherium
