Uçakta Cep Telefonu Kullanmak Gerçekten Tehlikeli mi?
Amerika Birleşik Devletleri’nde yeni yapılan bir araştırmaya katılan her 10 yolcudan dördü, uçuş sırasında elektronik cihazlarını her zaman kapatmadığını itiraf etti.[kaynak]
Oyuncu Alec Baldwin, Los Angeles-New York seferini yapan uçakta kalkış öncesinde telefonunda oynadığı “Words With Friend” adlı oyununa ara vermeyi reddedince uçaktan indirildi. Oyuncu, buna Twitter’da sert tepki gösterdi.[kaynak]
Tüm dünyada geçerli olan kurallara göre sinyalleri kesen “uçuş konumu”nda olsa bile 3 bin metrenin (10,000ft) altındaki irtifada, taşınabilir elektronik cihazların kullanılmasına izin verilmiyor.
Bu irtifadan daha yüksekte dizüstü bilgisayar ya da müzik çalar gibi cihazlara izin veriliyor. Ama telefonlar yine yasak. Bize bu cihazlarla uçaktaki hassas elektronik sistemlerin olası tehlikeli etkileşiminden kaçınmak için bu kuralların önemli olduğu söyleniyor. Ama bu korkuların bilimsel bir temeli var mı ya da kuralları gevşetmenin zamanı geldi mi?
Etkileşim korkusu, cihazların internete ya da radyo dalgaları kullanan mobil telefon şebekelerine bağlanıyor olmalarından kaynaklanıyor.
Almanya’daki Bielefeld Üniversitesi’nden Prof. Peter Ladkin potansiyel tehlikeleri, evlerdeki ısınma tesisatı üzerinden bir örnekle açıklıyor, bunu borulara alev tabancası tutulmasına benzetiyor. Evdeki merkezi ısınma sistemi, borunun içindeki sıcaklık değerleri doğrultusunda değişiklikler yapıyor. Alev tabancası borudaki suyu ısıtıyor. Sıcaklığı değiştiriyor ve ayarlama yapması için sistemi harekete geçiriyor.
Kişisel cep telefonları da, navigasyon, kuleyle irtibat ve havada kalmalarını sağlayan cihazları izlemek için aviyonik denen elektronik tabanlı yüzlerce sistem kullanan uçaklarda aynı etkiyi yapabilir. Bazı elektronik cihazlar, kokpitteki cihazlara iletişime geçebilecek sensörlere sahip. Bu sadece cep telefonlarıyla ilgili bir mesele değil. Elektronik kitap okuyucular, müzik çalarlar, dizüstü bilgisayarlar, oyun konsolları da, radyo dalgaları yayıyor.
Bunlar, aviyonikndeki frekanslara yakın bir değerdeyse, sinyaller ya da göstergeler bozulabilir. Bu da radar, iletişim, çarpışma önleyici teknoloji gibi sistemleri etkileyebilir. Ve sorun, cihazların arızalı olup, olması gerekenden daha fazla radyo dalgası yaymaya başlaması ya da birden fazla cihazın sinyallerinin birleşmesiyle daha da büyüyebilir.
Teori bu. Ama sorunun bu olduğuna dair herhangi bir kanıt var mı? Uçakların böyle bir etkileşim sonucu düştüğüne ilişkin, kayıtlara geçmiş hiç bir olay yok. Ancak kazaların sebebinin bazen hiçbir zaman ortaya çıkmadığını da akıl tutmak gerekiyor. Uçağın kara kutusu, yolcuların cihazlarından kaynaklanan bir elektromanyetik etkileşim sonucu bozulan kritik bir sistemi tespit etmemiş olabilir.
Sistem hatası
Kesin bir kanıt
olmasa da bu riskin ciddiye alınmasını gerektiren, sistematik olmayan;
anlatımlara dayalı pek çok kanıt mevcut. ABD’de Ocak’ta kişisel
elektronik cihazlardan kaynaklandığı düşünülen 50 güvenlik vakasını
özetleyen bir rapor yayımlandı. Bu örnekler, Amerikan Havacılık Güvenlik
Bildirimi Sistemi’nden alındı. NASA’ya ait bir veri tabanı olan bu
sisteme, uçuş ekipleri kimliklerini gizli tutarak güvenlik sorunlarını
rapor edebiliyor.[kaynak]Örneğin bir vakada şöyle deniyor:
“Yardımcı pilot, tırmanış sırasında pusula sistemlerinde sorun olduğunu bildirdi. Yolculara elektronik cihazlarını kapattıklarından emin olmaları anonsu yapıldı. Sonra pusula sistemleri normale döndü.
2006’da yapılan bir veri tabanı analizinde elektronik cihazlardan kaynaklanan 77’si ‘yüksek derecede bağlantılı’ 125 etkileşim vakasından söz ediliyor.
Minyatür baz istasyonu
Bir
vakada navigasyon sisteminin 30 derece hata verdiğini, bir yolcuya ait
DVD oynatıcısının kapatılmasından sonra sistemin normale döndüğü
belirtiliyor. Yolcunun cihazı açar açmaz sorunun tekrarlandığından söz
ediliyor.Uçuş ekipleri belli cihazların kapatılmasından sonra navigasyon sistemindeki değerlerin değiştiğine dair bir dizi vakayı rapor etti. Başka bir raporda Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, 2003-2009 yılları arasında pilotların cep telefonları ve diğer elektronik cihazlardan kaynaklandığını düşünülen 75 ayrı vakadan söz ediliyor.
Büyük rekabetin olduğu havacılık dünyasında Virgin Atlantic Delta Airlines gibi bazı hava yolu şirketleri, uçuşlarda mobil cihazların daha fazla kullanılmasına izin veren teknolojiler kullanmaya başladıklarını duyuruyorlar.
On-Air ve AeroMobile gibi uçuş mobil telefon sistemleri “pikosel” adlı minyatür uçak içi baz istasyonları kullanıyor. Bu sistemler cihazların düşük sinyal seviyelerinde çalışmalarını sağlıyor. Yayılan dalgalar, işlemden geçiriliyor, buradan bir uyduya aktarılıyor ve sonra da normal kara şebekelerine yönlendiriliyor. Şimdi bazı havayolları uçaklarına daha üretim aşamasında AeroMobile cihazları taktırıyor. Bu sistemler cep telefonlarının seyir yüksekliğinde kullanılmasına izin veriyor. Kalkış ve inişte telefonlar yine kullanılamıyor.
İsviçre peyniri (Swiss cheese model) modeli ne demektir?
Cep telefonunuz açık diye uçak "laps" diye düşmez ancak bir çok başka etkenle birleşerek riski arttırırlar. Hatta hiçbir iç etken uçağı tek başına düşürmez.
Emniyet analizleri yaparken isviçre peyniri modeli denilen, bir model kullanırız.
1990’ların sonlarına doğru, teknolojik gelişmelerin kazaların önlenmesi üzerindeki etkisi azalmış ve normal seviyelere ulaşmıştır. Bu zamana kadar kazalarda örgütsel etkileri araştırmak adına atılan en büyük adım, James Reason’un kaza nedenselliği düşüncesine dayanan İsviçre Peyniri Modeli’dir. Bu model birçok kişi, şirket ve ICAO gibi dünya havacılık otoriteleri tarafından kabul görmüştür.
Reason (2000) çeşitli katmanlar ve bu katmanların üzerindeki delikleri yani patojenleri tanımlamıştır. Bu deliklerin üst üste gelmesi felaketlere neden olmaktadır.
Kazaların çoğunda bir katman, felaketle sonuçlanacak kazayı durdurabilmektedir. Delikler sistemin veya örgütün zihinsel ve fiziksel yapısına bağlı olarak görünebilir, kaybolabilir veya büyüklükleri değişiklik gösterebilir. Kazalara görünen sebepler neden olmuş gibi görünse de kazaların arkasında örgütsel etkilere kadar uzanan gizli hatalar da bulunmaktadır. Reason’a (1997) göre olayların tamamında görünen hatalar var olmasına rağmen, genellikle tespit edilememekte ya da kötü sonuçlara yol açmadığı için göz ardı edilmektedir.[kaynak]
Burada amaç bu ayıpları olduğunca az sayıda tutmak. Her katman için ayrı ayrı... Üç yüz kişilik bir uçakta herkesin telefonu açık olsa, uçuş enstrümanları yanılabilir. Bu yanılgı tek başına düşürmez ancak hava o gün kötü, pilot uykusuz, teknisyen gözlüğünü evde unutmuş, bagajı ve kargoyu tartan kantarın kalibrasyonu gecikmiş vb başka etkenlerle, tesadüf bu ya, aynı güne denk gelebilir.İşte o zaman uçak düşme riski taşır.
Zira cep telefonu uçuş güvenliğini tehlikeye atıyor olsaydı uçaklara telefonlarla binilmesine izin verip, milyarlarca dolarlık yatırımın etkilenebileceği durumlar yaratacak bir insiyatifi üç beş yüz dolarlık bilet alan yolcuya bırakmazlardı.
Radyo parazitleri
2013 yılının başlarında The Federal Aviation Administration (FAA) uçuş sirketlerini,uçak üreticilerini, yolcuları, pilotları, uçuş görevlilerini ve teknoloji firmalarını araştırıp uçuş güvenligini içeren davayı ele almak için bir komite kurdu. Son zamanlardaki üretilen modern uçak sistemlerinin taşınabilir elektronik cihazlardan gelen radyo parazitlerine dayanabileceği sonucuna vardı.
FAA 10 bin feet altında bütün smartphone ve tabletlerin kapalı olması gerektiğinide belirtiyor. Bu da uçuşun en kritik fazları olan iniş ve kalkış safhalarıdır. [kaynak]
FAA ve uçak üreticilerinin test ve araştırmaları sonucu bilimsel bir kanıt bulunamamış fakat teorik olarak risklerin mevcut olduğundan bahsedilerek, mevcut yasakların devam etmesi gerektiği belirtilmiş.
Günümüzde iki büyük uçak üreticisi boeing ve airbus, yeni ürettiği uçaklardaki uçak içi yönetim ve kontrol sistemlerinin kablosuz iletişimini 2.4ghz standartına taşıdı hatta bir kaç yıldır bu şekilde üretiyor. 2.4 ghz de cep telefonunun parazit veya engel olması imkansızdır. sonuçta bunu laf olsun diye üretmiyorlar insan hayatı söz konusu. Ancak hala eski tip, yani uçak içi iletişimde 900 mhz standartını kullanan uçaklar havalarda gezinmektedir.
Dünya üzerinde, Abd'de 1 günde 87.000 uçuş yapılıyor. 1 yılda sadece Abd'de yapılan uçuş sayısı 87.000x365= 31.755.000 (otuz bir milyon üzeri).
Mythbusters tarafından inişte cep telefonunun açık olmasının modern yolcu uçaklarında pistten gelen radyo frekanslarını etkilemedigi tespit edilmişti.[kaynak]
Cep telefonlarının 25 yıldan daha fazla[kaynak] hayatımızda olduklarını düşünürsek, 31.755.000x20= 635.100.000 (yazı ile 635 milyon küsur) uçuş gerçekleştirilmiş, sadece ve sadece abd'de. ve bu uçuş sayısına rağmen, hala resmi olarak zararlı olduğuna dair bir olay maalesef kanıtlanamadı.
Kaynaklar,
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Swiss_cheese_model
2.Video-SciShow-https://www.youtube.com/watch?v=oE4LFEjFAcw
3.https://www.economist.com/gulliver/2013/10/31/the-faa-sees-sense?fsrc=scn/tw/te/bl/gadgetsonaplane
4.https://asrs.arc.nasa.gov/docs/rpsts/ped.pdf
5.https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2014/12/141211_vert_aut_ucak_cep_telefonu
