Uykuya Dalarken Düşme Hissi (Hypnic Jerk) Neden Oluşur?
Tam uykuya dalarken birden düşme
hissine kapılıp vücudumuzun silkindiğini çok görmüşüzdür. Oldukça yaygın
olan bu hisse beyindeki iki bölgenin kontrol çatışması neden oluyor.
BBC`nin makalesine göre[kaynak]bunu
bir rüyanın parçasıymış gibi algılıyorsak boşlukta düşüyormuş hissi
oluşur; buna hipnik seğirme denir. Beynimiz uyku için çevreyle
bağlantısını keserken ortaya çıkan bir çatışmanın göstergesidir bu.Uykuda vücudumuz felç olmuş gibidir ve dış dünyadaki olaylara duyarsız hale geliriz. Ama kas kontrolümüz düğmeye basılmışçasına durmaz.
Beynimizde retiküler aktivasyon sistemi adlı bölge nefes alma gibi temel fonksiyonları kontrol eder ve tetikte olma duygusunu hissettirir bize.
Öte yandan görmeyle ilgili ventrolateral preoptik çekirdek (optik sinir önündeki bölge) ise yorgunluğu düzenler.
Uykuya dalma sırasında retiküler aktivasyon sistemi vücudumuzun kontrolünü elden bırakırken ventrolateral çekirdek denetimi ele alır. Bu yavaşça kısılan bir lamba düğmesi gibidir, ama her zaman pürüzsüz işlemeyebilir.
Uyanıklığı sağlayan enerji kalıntıları ani yükselişe geçtiğinde seğirme hareketleri görülür. Fakat bunun nedeni tam olarak bilinmiyor. Hızlı göz hareketlerinin tersine bu seğirmelerin rüya gören beyinle bir ilgisi yoktur. Bundan ziyade günün son kalıntıları gibidir.
'Patlayan kafa sendromu' adı verilen ve insanın kafasının içinde bomba patlıyormuş gibi sesler duymasına neden olan tuhaf rahatsızlıkta da benzer belirtiler görülür. Beynin uyanık ve uykuya geçen kısmı arasında bir kontrol mücadelesi vardır ve bu şimşek çakması gibi ışıklar görmeye ve yüksek sesli patlamalar duymaya neden olur.
Bazı ileri vakalarda bu olgu aşırı uykusuzluğa ve hatta bedenin bilinmez güçler tarafından ele geçirilmesi iddialarına bile neden olmuştur.
Fakat genel olarak burada endişe edilecek bir durum yoktur. Uykuya dalma anında ortaya çıkan ilginç bir çatışma halinden ibarettir.
Daha önce konu hakkında yazan psikolog Tom Stafford'a göre, "Uyku halindeyken yaptığımız her iki hareket türü arasında hoş bir simetri vardır. Hızlı göz hareketleri, uyanmakta olan dünyada görülebilecek rüya kalıntılarıdır. Hipnik seğirmeler ise rüya dünyasına izinsiz giren uyanık yaşam kalıntıları gibidir."
Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi araştırması
Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi ve Mayo Klinik, bu konuda birçok araştırma yürütmüş, önemli kurumlardır. Mayo'da yapılan araştırmalara göre insanların %70'inden fazlası bu hissi uykuya dalıp baş kısımları gevşedikten hemen sonra yaşamaktadırlar. Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi ise sebepleri üzerine bir araştırma yapmış ve bu his ile kişinin yaşantısı arasında önemli ilişkiler ortaya çıkarmıştır. Özellikle tedirginlik (anksiyete), stres hali, aşırı kafein tüketimi ve akşam saatlerinde çok yorucu işler yapan kişilerin bu hissi daha sık yaşadıklarını göstermişlerdir. En sık olaraksa yatakları rahatsız olan veya bireye uygun olmayan kişilerde bu hissin yaşandığı tespit edilmiştir.[kaynak]
Uyku felci hipotezi
Bir diğer hipotez ise uyku felcine geçiş sürecinde yaşanan bir gecikmenin hipnik jerke yol açtığı iddiasıdır. Uyku felci kişinin rüyasında gördüklerine uygun olarak vücudunu fiziksel olarak kullanmaması için REM uykusu sürecinde oluşur. Örneğin; kişinin rüyasında koştuğunu görmesine rağmen yatağında kıpırtısız yatabilmesi, uyku felci sayesinde meydana gelir. Koşmasını sağlayan sinyaller uyku felci sayesinde kaslara iletilememekte ve kişi koştuğunu düşünürken hareketsiz uzanabilmektedir. Bu hipoteze göre hipnik jerk uykunun başladığı ve uyku felcinin devreye girdiği ilk anda uzuvlara gönderilen cılız sinyalin uzuvlarda kasılmaya yol açmasıdır. Uyku felcinin fizyolojisi ile ilgili bilgilerimiz de sınırlıdır.
Beyin savunma mekanizması
Bir başka hipotezde hipnik jerk’in uykuya dalma sırasında beynin ölmekte olduğunu sanmasından kaynaklandığı iddia edilir. Çünkü uyumak üzereyken vücudumuzda meydana gelen değişiklikler (örneğin; vücut ısısının düşmesi) beynin ölmekte olduğundan kuşkulanması için yeterlidir. Bu hipoteze göre beynimizin bir bölümü uykuya geçişle birlikte rüya görmeye başlar ama motor fonksiyonlarımızı kontrol eden beyin bölümümüzün bilinci devam eder.
Evrimsel hipotezi
Bazen, uykuda iken aniden sıçrayarak uyanırız ve her şeyin yolunda olduğunu gördükten sonra tekrar uyuruz. "Hypnagogic Myoclonic Twitch” denilen bu mekanizma, yatağında uyuyan bir insan için tamamen gereksiz iken, ağaç tepesinde uyuyan atalarımız için hayati derecede önemliydi.
Konu ile ilgili ilginç hipotezlerden biri Colorado Üniversitesi’nden psikolog Frederick Coolidge tarafından geliştirilmiştir. Evrimsel bir hipotez olan Coolidge’in açıklamasına göre, hipnik jerk arkaik bir refleksten kaynaklanıyor olabilir. Atalarımız yırtıcı hayvanlardan korunmak için günlerinin büyük bir kısmını ağaçlarda geçirdiklerinden, uykuya dalma sırasında irkilmeleri, güvende olup olmadıklarını kontrol etme avantajı sağlamıştır.[kaynak]
Evrimsel süreçte hipnik jerk yaşayanlar hayatta kalıp, daha uzun yaşayıp daha fazla üreme şansı bulurken, olmayanlar elenmiş olabilir. Bu yüzden hipnik jerk hayatta kalma şansını artıran bir özellik olarak sonraki kuşaklara genlerle aktarılmış olabilir. İşte bu teze dayanarak hipnik jerk’in atalarımızdan miras evrimsel bir özellik olduğu iddia edilir.Atalarımızın ağaçlarda uyudukları dönemde rüya görürken sık sık ağaçtan düşüp öldükleri ve doğal seleksiyon yoluyla günümüzde yanlızca kendini tutup ağaçtan düşmeyenlerin yaşadığı iddia edilmektedir. Günümüz insanın rüyasında kendini koşarken gördüğü zaman, gerçekte de uyurken koşmaması bu şekilde açıklanmaktadır.
Prf.Ali Demirsoy`da "Kalıtım ve evrim" kitabında bunun sebebinin ağaçlarda yaşayan primat atalarımızdan evrimsel bir miras olduğunu belirtiyor.[kaynak]
Jack London "Before Adam"kitabında dinozor vb. vahşi hayvanlara karşı kendilerini koruma içgüdüsüyle yerde uyumadıklarını söylüyor. Dolaysıyla o dönemde bu şekilde ağaçtan düşmek ciddi bir korkuydu ve bu korku nesillerce aktarılarak bize kabus olarak kaldı. [kaynak]
Kaynaklar
1.Video-SciShow-https://www.youtube.com/watch?v=Mg_66TRsb6Y
2.http://www.bbc.com/future/story/20151023-why-does-it-feel-like-im-falling-as-i-fall-asleep
3.https://www.researchgate.net/publication/306929893_Hypnic_jerks_are_an_underestimated_sleep_motor_phenomenon_in_patients_with_parkinsonism_A_video-polysomnographic_and_neurophysiological_study
4.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1389945714001129
5.https://goaskalice.columbia.edu/answered-questions/jolt-way-dreamland-hypnic-jerk-0
6.https://www.ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Understanding-Sleep
