Mademoiselle değil madame
Bayan,kadın,avrat,dişi,hatun,kız,hanım yada hanımefendi.Hangisini nerde kullanacağız?Bulmaca gibimi?Ya Ören bayan markasını nereye koyacağız?
Bazı erkeklere göre kadınların abarttığı basit bir konudur.Bu konuya bir türlü anlam veremezler.Konuyu daha iyi anlamaları için biraz"empati"yapmaları gerekecek.Bu tür düşünen erkekler genellikle "feministlerin abartması"olarak düşünürler.Yada empati yapmadan kelime olarak aynı mana taşıdığını düşünürler.Bu konuda itiraz edenler sadece feminist kadınlar değildir.
Sadece ülkemize özgü bir tartışma konusuda değildir.Fransa`da feministler "mademoiselle değil madame" tartışmasıda yapmıştı.
Mecliste düzenlemeler
TBMM yönetimi, Meclis'teki tüm tuvaletlerin kapısındaki "bay" ve "bayan" ibarelerini "kadın" ve "erkek" olarak değiştirmişti. TBMM yönetimi, kendi iç yazışmalarında ve resmi evrakında da "bayan" yerine "kadın" kelimesinin kullanılması kararı almıştı.
Neden Bayan Değil Kadın?
Lefke Avrupa Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölüm Başkanı Şengül Hablemitoğlu twitter`da konuyu 8 maddede şöyle özetlemiş,
1.'Kadın' ve 'Erkek' kelimeleri cinsiyet belirtmede kullanılır.
2. 'Bay' ve 'Bayan' kişilere yönelik birer hitap şeklidir.
3. Bayan denmesinin en önemli nedeni; kadın bireylerin cinsiyetlerinden söz ederken, cinsellik algısı yarattığının düşünülmesidir.
4. Sadece kibarlık olsun diye söylüyoruz diyorlarsa, kadın kelimesinin çağrışımlarını ayıp bulan zihniyetle aynı konuma düşmektedirler.
5. Kadın kız ayrımı yapmak zorunda kalmamak için kullananlar vardır, tamamen toplumsal ve zihniyet sorunudur bu da.
6. Ayrıca kız cinsiyeti yoktur. Kadın/erkek vardır.
7. Bunda büyütülecek ne var dediğinizde, zihniyet değişiminin dilde başladığını görmezden geliyorsunuzdur.
8. Erkek egemen ataerkil rejim, kadın derse medeni durum olmadan kadın demiş olduğunu düşünerek doğrudan durumu namusla ilişkilendirmiş oluyor.
Bekareti üzerinden tanımlama sorunu
2011`de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın Konya mitinginde, Hopa'daki olayları protesto etmek için tank üzerine çıkan ve polis müdahalesi sonucu kalçası kırılan Halkevleri Merkez Yürütme Kurulu üyesi Dilşat Aktaş'ı "O kadın, kız mıdır kadın mıdır?" diye nitelemesi sosyal paylaşım sitesi Twitter'da büyük tepkilere neden olmuştu.
Bayan kelimesinin kullanımı "kadın mıdır kız mıdır bilmem" mantığıyla genelleşmeye başladı. Erkek karşısındaki kadın hakkında "kız mı kadın mı bilmiyorum, en garantisi bayan diyeyim" diye düşününce kadını tamamen bekareti üzerinden tanımlıyor. En büyük sorun bu, cinsiyeti üzerinden değil bekareti üzerinden tanımlama. Aslına sorun toplumdaki, kız kelimesinin bakire manasına gelmesi. genç kadın olarak kodlasaydık toplumca bu sorunumuz olmayacaktı.
Nasılki "avrat"kelimesi yerini yengeye bıraktıysa, bayan yaygınlaşmadan önce "yenge" kelimesi çok kullanılırdı.Tanımadığımız bir kadını, kocası üzerinden tanımlamak cinsiyetçilik üzerinden tanımlama olduğu için haklı hassasiyettir.
Bayan kelimesi uydurma
Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Prof. Dr. Nevzat Özkan, kadın örgütlerinin de sık sık dile getirdiği 'bayan yerine kadın sözcüğü kullanılsın' tartışmalarıyla ilgili olarak, 'Kadın' kelimesinin köken itibariyle
'hatun' ya da 'katun' sözcüklerinden geldiğini ve bir cinsi tanımladığını belirten Özkan, 'bayan' kelimesinin dilimize yerleşme nedenini cumhuriyet yıllarında bazı kelimelere Batı anlamlı karşılık aranmasına bağladı. Özkan, "O dönemde kelimelere Batı anlamlı karşılık aranırken özellikle Fransızca 'mösyö' ve 'madam' sözcüklerine karşı 'bay' ve 'bayan' sözcükleri türetilmiştir. 'Bay' kelimesi Türkçe'de zengin, varlıklı, soylu kimse demektir, 'bayan' kelimesi ise sonuna an eki getirilerek türetilmiştir.
Açıkçası uydurulmuş bir sözcüktür. Bu kelimeleri daha çok ismin önüne getirerek kullanıyoruz, Bayan Ayşe, Bay Ahmet gibi" diye konuştu.
Feminizm üzerinden değil, uydurma kelime olmasından dolayı itiraz edilmeli
Kelime önermek son derece doğaldır, ancak söz dizimine müdahele eden bir kullanım şekli önermek pek doğru değildir. Toplum, kelimeyi kabul etse de kullanım biçimine şerh koyması kaçınılmazdır.
Nitekim öyle olmuştur. Halkın bir kısmı bu kelimeyi tuvalet kapılarında sürekli görmekten bir hitabet kelimesi olarak kısmen benimsemiş, ama isimlerin önünde kullanmayı benimsememiş ve haklı olarak bir düzeltme/ uyarlama yaparak tek başına kullanmaya karar vermiştir.
Halkın bu uyarlamayı neden yaptığını anlamak için şu basit kuralı bilmek lazım:
Türkçede hitabet kelimeleri isimlerin arkasında kullanılır: Ahmet bey, Ayşe hanım, Osman dayı, Mehmet abi gibi. isimlerin önünde kullanılan kelimeler ise ünvan kelimeleridir: Dr Ahmet, avukat Kemal gibi.
Halk, bayan kelimesini bir şekilde benimsemiştir; ancak ismin önünde veya arkasında kullanınca sırıttığı için bu kullanıma şerh koymuş; yerine "bakar mısınız bayan" örneğindeki gibi tek başına hitabet kelimesi olarak kullanmaya yönelmiştir.
Erkekler için kullanılan "bey" kelimesinin "dişil" karşılığı hatun'dur ve hatun'dan evrilmiş "hanım" ve "kadın" kelimeleri türkçede mevcuttur. Ancak kadın kelimesi ünvan veya hitabet kelimesi olarak kullanılmamaktadır.Bu durumlarda "hanım" kelimesi tercih edilmektedir.
"hanım" kelimesi önceleri hem tek başına hem de isimlerden sonra hitabet kelimesi olarak kullanılmaktaydı. "hanım bir bakar mısın" veya "hoşgeldiniz Ayşe hanım" gibi. Ancak bu kullanım tarzı bir nedenle terkedilmiştir. Bunun yerine daha kibar olduğu düşünülen "hanımefendi" kelimesi kullanılmaya başlanmıştır.
Bu arada "bayan" kelimesi tuvalet kapılarındaki tanışıklığımızdan dolayı tek başına kullanılan hitap kelimesi olarak türkçeye yerleşmiştir. "bayan" kelimesine karşı çıkılacaksa, "feminizm" üzerinden değil, uyduruk kelime olmasından dolayı karşı çıkılabilir. Kelime uyduruk da olsa "bakar mısın bayan" diyen insanlarda art niyet aramak anlamsızdır.
Kaynaklar
1.https://www.haber3.com/guncel/ozel-haber-dilbilimci-prof-dr-ozkan-kasit-olmasa-da-bayan-kelimesi-haberi-1059135
2.https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96ren_Bayan
3.http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4905072.stm
4.http://www.radikal.com.tr/turkiye/mecliste-artik-kadinin-adi-var-1090978/
5.https://twitter.com/s_hablemitoglu/status/1065992328312180736?s=19
