Köpekbalıkları Bir Damla Kanın Kokusunu Kilometrelerce Öteden Alabilirler Mi?
Hollywood yapımı Jaws filmi serilerinde katil köpekbalıklarını büyük bir heyecanla izledik.Bu katil balıklar bir damla bile kanın kokusunu alsalar orayı kan gölüne çeviriyorlardı.Hatta Jaws 7 deki efsaneye göre "regl" iken yüzen kadınlara köpekbalığı gelebilirdi.Bu regl fenomenide dönemin orkid reklamlarında da kullanılmıştı.Peki gerçekte insan kanına büyük ilgi duyup delimi oluyorlardı?Bu fenomen Reddit`te efsane olmuş bir başka konulardan birtanesidir.
Köpekbalıkları ilk duyu organları ile sese tepki verirler
Köpekbalıkları 10 ila 800 hertz arasındaki titreşimleri duyar, insanlar 16 ila 20 000 hertz arası duyarlar.Yani aslında köpekbalıkları ilk duyu organları ile sese tepki verirler.Bunun yanında koku alma reseptörleride çok güçlüdür.Suda milyon defa seyreltilmiş kanı algılayabilirler.Bu sayede insanlarlarla hayvanları ayırabilirler.Ancak bunu insanları kendilerine öğün yapmak için değil insanları hayvanlardan ayırt etmek için kullanırlar.Köpekbalıkları aslında insanları yemeyi tercih etmediklerinden, suda yüzen bir kişiye doğrudan saldırmaktan çok yaralı bir insanı dikkatli bir şekilde analiz etmeleri söz konusu.
Çekiç kafalı köpek balıkları hammerhead sharks araştırıldı
Çekiç kafalı köpek balıkları, sofistike bir akış sisteminin yardımı ile muhteşem koklabiliyorlar.İngiliz bilim adamları, "hammerhead sharks"köpekbalıkları türlerinin kokuyu neden bu kadar iyi alabildiklerini araştırmıştı.
Yüzerken kafalarını farklı yönlere sallayarak,bir tür türbülans oluşturarak suyun hangi burun deliklerinin reseptörlerinin tetiklendiğine bağlı olarak kan kaynağının yönünü bulabilirlermiş.Bu sayede çok küçük miktarlardaki koku maddelerini bile algılıyabiliyorlarmış.Köpekbalığı her türlü biyokimyasal izleri tanımlamak için çeşitli reseptörlere sahiptir. Fakat uzak mesafeler efsaneden ibaret.Bath Üniversitesi'nden Jonathan Cox ve ekibi, deneyi hammerhead sharks köpekbalıklarında kırmızı renkli su kullanarak kafataslarını incelemişler.
Jonathan Cox ve meslektaşları bu garip görünüşlü köpekbalıklarının koku alma algılarını araştırmışlar. Bilim adamları, hızlı prototipleme"Rapid-Prototyping" yöntemini kullanarak Bir köpekbalığı kafatasının kopyası olan bilgisayarlı tomografi görüntüleri oluşturdular.Bu yöntem, malzeme katmanını modelleme yaparak bilgisayarda modeller tabandan başlayarak katman katman yüzeylerin üst üste eklenmesiyle üç boyutlu bir nesne oluşturulur.
Köpekbalığı kafatasının içindeki boşluklarını 200 mikrona kadar hassasiyetle ölçebilen model (bu milimetrenin binde biri) .
Araştırmacılar kafatasını özel bir tanka yerleştirdiler. Orada, X-ray tarama yardımıyla kırmızı boyalı su kullanarak,köpekbalığı kafasından geçen su yolunu takip ederek simüle etmişler.
Sonuç: Su, burun boşluğundan dairesel bir girdapta akıyormuş.Cox'a göre, merkezinde iğnenin gözüne benzer şekilde eğrisel bir daralma olan tüplerin labirentinden oluşur.Bu küçük kanallardan, köpekbalığı koku sisteminin ana yapılarına koku yayılır: kokuları daha sonra beyin tarafından işlenebilen elektrik sinyallerine dönüştüren koku alıcı reseptörlerine aktarır. Türbülans nedeniyle, akan su bu alıcıların tamamen içinden akar, böylece küçük miktarlarda koku bile koku sensörlerine ulaşır. Buna ek olarak, bilim adamları burun odasındaki suyu yönlendiren,aynı zamanda çok fazla su akışını önleyen bir tür kapakçığıda keşfettiler.Bu aynı zamanda hassas koku alma kanallarına ve alıcılara zarar gelmesini önlüyormuş.
Bu şekilde, köpekbalığı kafa hareketleri yaparken su koku merkezi içine pompalanıyormuş. Sudaki koku moleküllerinin koku reseptörlerine nasıl ulaştığı ise Cox tarafından açıklanmamış.
Su altında koku alma mekanizması
Özetle kilometrelerce uzaktaki kanın kokusunu almaları mümkün değil ama birkaç metre ötedeyse olabilir.Akıntıların lehte olduğu bir günde köpek balığının kan kokusu alabileceği uzaklık maksimum birkaç metre ile sınırlıdır. Havadaki kokuları almamızın sebebi, kokuyu yayan moleküllerin burnumuzda ayrıştırılabiliyor oluşu. Suyun altında da benzer bir durum var. Bu kez moleküller burnun içinde ıslanıp çözünmüyor da tuzlu suda çözünmüş oluyor.
Bazı köpekbalığı türlerinde koku alma duyusu daha gelişmiş olsa da aslında bu konuda diğer balıklardan çok da farklı değiller. Yani çok uzaktaki kanın kokusunu almaları mümkün değil. Bu algıları ancak bir yüzme havuzu kadar bir alandaki kokuları almalarını sağlıyor.
Regl olan kadınların kokusunu alabilirlermi?
"Regl olan kadınlara daha fazlamı saldırıyorlar" sorusuna Florida Atlantic Universitesinde FAU köpekbalıgı labaratuvarında görevli olan Dr. Steve Kajiura "Elimizde böyle bir kanıt yok"diyor. Dr. Steve Kajiura`da köpekbalıklarının kilometrelerce öteden koku algılarının gerçek olmadığının altını çiziyor.Buna ek olarak adet kanının sadece kan olmadığını söylüyor.Servikal mukus,vajinal salgılar,kan (kısmen pıhtılaşmış)vs bir sürü karışımlardan meydana geldiğini belirtiyor..
Köpekbalığının burnu gerçekten inanılmaz derecede iyi, milyonlarca dilüsyonda bazı maddeleri algılayabiliyorlar. Resif köpekbalıklarının 1 ila 10 milyar dilüsyonda balık kokusunu algıladıkları biliniyor Bir dalgıcın 100 mililitre kan kaybettiğini ve bu kanın suda (çok gerçekçi olmayan) eşit bir şekilde dağıldığını varsayalım. Teorik olarak, bu bir su-kan karışımı top olarak düşünülebilir.Alan 62 metreden daha büyük bir yarıçapa sahipse, kanın konsantrasyonu o kadar düşük olur ki köpekbalığı artık kokusunu alamaz. Yırtıcı balık bu nedenle en fazla 62 metre uzaklıktaki kokuyu alabilirdi. Bir litre kan kaybıyla bu mesafe 134 metreye çıksa bile, yinede kilometreye asla ulaşamazdı.
Büyük beyaz köpekbalıkları katil balinalardan korkuyor
Denizlerde besin zincirinin en tepesindeki hayvan olarak düşünülen büyük beyaz köpekbalıklarının katil balinalardan korktuğu anlaşılmış.
Scientific Reports dergisinde yayınlanan araştırma Monterey Körfezi'nde etiketlenen 17 hayvanın davranışları üzerindeki çalışmaları ele alıyor. Buna göre takibe alınan köpekbalıklarının civardaki deniz filleriyle beslenirken iki katil balina grubunun bölgeye gelmesi üzerine sekiz saat içinde bölgeden ayrıldıkları ve geri dönmedikleri tespit edilmiş.
Katil balinalar hem akıl hem de kas gücünü kullanarak avlayacakları kurbanlarına uygun taktikler geliştiriyor. Bazı köpekbalıklarını yüzeye yönlendiriyor ve kuyruğuyla havada yaptığı bir vuruş ile öldürüyor. Bazı köpekbalıklarını ise ters çeviriyor, 'tonik hareketsizlik' olarak bilinen ve geçici felç hali yaşayan köpekbalığını bu şekilde kolayca öldürüyor.
Katil balinaların ayrıca denizlerin en hızlısı mako köpekbalıklarını ve en büyüğü balina köpekbalıklarını da öldürebildikleri biliniyor.
Köpekbalıklarına insan kanı çekicimi geliyor?
Aslında en önemli soru şudur: Köpekbalıkları insan kanıyla gerçekten ilgileniyor mu?
İstatistiklere göre dünya genelinde yılda 60 ila 100 köpekbalığı vakası yaşanıyormuş.Bu kazaların sadece 5 ila 10 tanesi ölümle sonuçlanıyormuş.Yılda 20 milyar spor aktivitesi ile bakıldığında olasılık oranı 200 milyonda 1 ihtimal.Bu oran şans oyunu Loto da 30 milyonda 1 iken yıldırım çarpmasının size rastgelmesi ise 1,2 milyonda 1 ihtimal.Hatta bir insan tarafından ısırılma ihtimaliniz bir köpek balığı tarafından ısırılmaktan çok daha fazla.
Almanya`da Elasmobranchier-Gesellschaft'da"Rettet die Haie e.V." (“Köpekbalıklarını kurtar” olarak adlandırılan organizasyon) başkanı Frank Velte , “ Köpekbalığı ”diye bir şey yoktur,köpekbalıkları vardır"diyerek türlerine dikkat çekiyor.Köpekbalıklarının bilinen 400'den fazla farklı biyolojik farklı türleri var.Dolaysıyla köpekbalıklarını genellemeyi hatalı buluyor. "Bazıları litrelerce kanı suya dökseniz reaksiyon göstermezler. Ancak diğer bir tür olan Siyah uçlu resif köpekbalıklarına, sudaki kan çok çekici geliyor" diyor Velte ve ekliyor "gri resif köpekbalıkları ise kana oldukça mütevazi" diyor.
Çoğu köpekbalıklarında yapılan deneylerde insan kanına ilgi duymadıkları ortaya çıkmış.İnsanlar onların evrimsel süreçlerinin bir parçası olmadılar.Ve besin menülerinde önemli bir yer tutmuyorlar.Eğer bir köpek balığı tarafından ısırılacak kadar şanssızsanız köpek balığı sizin bir deniz memelisi olmadığınızı anladığında tekrar sizi yemek için geri dönmez.
Almanya`nın ZDF kanalının "TerraX" programında program sunucusu minik tüplere yerleştirilmiş kanını köpekbalıklarının yanında boşaltarak denedi.Ancak köpekbalıkları boşaltılan az miktardaki kanı farkedemediler.
Aynı sekilde alttaki videodaki deneydede görüldüğü gibi köpekbalıklarının bir damla kanın kokusunu bir kilometre öteden alabildikleri bilgisiyse yanlış bir fenomen.
Kaynaklar
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Hammerhead_shark
2.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19883784
3.https://www.boot.de/de/Magazin/Trendsport/Themen_Trendsport/Features_Boardsports/Haie_-_Vorurteile_und_wahre_Fakten
4.Video-Mark Robber-https://www.youtube.com/watch?v=ugRc5jx80yg
5.https://www.vice.com/de/article/d7amkw/koennen-haie-deine-periode-riechen
6.https://tr.wikipedia.org/wiki/Gri_resif_k%C3%B6pek_bal%C4%B1%C4%9F%C4%B1
7.https://tr.wikipedia.org/wiki/Siyah_u%C3%A7lu_resif_k%C3%B6pek_bal%C4%B1%C4%9F%C4%B1
8.https://www.zeit.de/2007/43/Stimmts-Haie
9.TerraX-https://www.youtube.com/watch?v=DrMkn5Zv5NY
10.https://tr.euronews.com/2019/04/22/katil-balinalar-buyuk-beyaz-kopekbaliklarinin-korkulu-ruyasi
11.https://www.nature.com/articles/s41598-019-39356-2
12.https://en.wikipedia.org/wiki/Rapid_prototyping
