Ayağımızla Ezerek Bakterilerin Ölümüne Yol Açabilir Miyiz?
Reddit`te bir zamanlar fenomen olmuş sorulardan birtanesidir.
Bu soruya "scienceabc.com"da güzel bir makaleyle cevap verilmişti.
Etrafınızın ölmenizi bekleyen bakterilerle dolu olduğunu biliyormuydunuz?Öldüğümüzde, bakterilerle yaptığımız savaşı nihai olarak kaybediyoruz. O an gelinceye kadar, yaşam ile bakterilere yem olmak arasındaki çizginin ne kadar ince olduğunu düşünmek olağanüstü. Hiç durmayan saldırılara yıllarca karşı koyacak bir bağışıklık sistemine yol açan evrimsel silahlanma yarışını bir canlandırın gözünüzde.İnsanlarda ise durum farklı.
Yürürken ya da koşarken, genellikle yerde gezen karıncalar gibi küçük yaratıklara basmadığımızdan emin olmaya çalışırız.Herhangi bir canlının yaşamına son vermek istemeyiz.
Ya karıncalardan çok daha küçük olan organizmaların ve daha küçük böceklerin üzerine basarsak ne olur? Çıplak gözle göremediğiniz bakteri ve virüsler gibi diğer organizmalara ne olabilecegini hiç düşündünüz mü?
Bu küçük mikroorganizmaların pratikte her yerde olduğunu mutlaka biliyorsunuzdur. Kolunuzda, kapının tutacağında, akıllı telefonunuzda ve elbette yerde bastığınız zeminlerin hemen hemen her yerinde. Yerde “olağan” bir adım attığınızda ne olacağını hiç düşündünüz mü? Bu tamamen masum gündelik eylemde bakterileri ve benzer şekilde küçük canlıları ezip öldürüyormusunuz?
Bu soruya cevap vermeden önce konuya temel bilgilerle başlayalım.
Bakterilerin büyüklügü ne kadardır?
Biyoloji ders kitaplarınızdaki bakterilerin çok küçük olduğunu ve gerçekte ne kadar küçük olduklarını okuduğunuzu belki hatırlayabilirsiniz.
Bakteriler çoğunlukla 5-10 mikron uzunluğunda ve 1-2 mikron çapındadır. 1 mikron demek, santimetrenin 100 binde biri demektir. (Başka bir deyişle metrenin 1 milyonda biri!) Bakterilerin boyutları gibi şekilleri de farklılık gösterir. Bazıları küreseldir (kokçi -cocci yada coccus-adı ile anılırlar), bazıları çubuk (bunlara basil-bacilli- denir), bazıları ise spiral (spirilla) şeklindedir. Virüsler ise bakterilerden de küçüktür. Yani attığımız her adımda çok sayıda bakteriyi ve daha da yüksek sayıda virüsü ezmemiz mümkündür.
(Telif:Nl74 / Wikimedia Commons)Farklı şekil ve boyutta bakteriler
Ellerinizle veya ayaklarınızla bakterileri parçalayabilir misiniz?
Teknik olarak, bakterileri ezerek öldürmek mümkündür. Ancak çok küçük olmaları nedeni ile bunu başarmak oldukça zordur.Bakterileri ezerek veya daha spesifik olarak, onlara büyük bir baskı uygulayarak öldürmek mümkündür.
Paskalizasyon denilen bir gıda muhafaza işleminde, bakterilerin ezilerek öldürülmesi sağlanır. Bunun yanı sıra HPP adı verilen yüksek basınç uygulanarak üründeki bazı bakterilerin ve mikroorganizmaların etkisizleştirilmesi (veya öldürülmesi) yaygın olarak kullanılan bir tekniktir. Uygulanan yüksek basınç (87.000 psi), ürünün besin değerini önemli ölçüde değiştirmeden, gıda kaynaklı patojenleri ve bozulmaya neden olabilecek mikroorganizmaları etkisiz hale getirir. Paskalizasyon yiyecekleri tamamen steril hale getirmese de raf ömrünü önemli ölçüde uzatır.Paskalizasyona alternatif olarak Pastörizasyon yöntemi vardır.
Pastörizasyon, gıda sanayide, besin maddelerini hastalık yapıcı mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla uygulanan ısıtma yöntemi. İlk kez 1860'larda Fransız bilim insanı Louis Pasteur tarafından geliştirilen ve onun adıyla anılan bu yöntem, mikroorganizmaların ısı yardımıyla tahrip edilmesi esasına dayanır. İçinde enzim ve bakteri bulunan besleyici özelliği olan maddenin 60 °C'den 100 °C dereceye kadar ısıl işlemle öldürme veya etkisiz hale getirilme işlemidir.
En basit tarifi ile bakteriler de dahil olmak üzere tüm hücreler temelde yağlı bir kabarcığın içerdiği tuzlu sudan meydana gelirler. Hücre, hücre dışı matrisi (ekstraselüler matriks-extracellular matrix (ECM)-) adı verilen yapışkanımsı bir madde ile çevrelenmiştir.
(Telif : Twooars / Wikimedia Commons)
Hücre dışı matris veya ECM, hücrelere biyokimyasal ve yapısal destek sağlayan, hücreler tarafından salgılanan hücre dışı moleküllerin yalnızca bir kümesidir.
Ayak vs Bakteriler
Mikroorganizmaları çıplak gözümüzle göremediğimiz gibi pürüzsüzmüş gibi görünen yüzeyler de aslında pürüzsüz değildir. Ayakkabımızın altı gibi üzerinde yürüdüğümüz zemin de pek çok oyuk, boşluk vb. barındırır. Ayağımızla bir bakterinin üzerine bastığımızda hücre dışı matrisle temas ederek güçlü bir basınca yol açarız. Bu da bakterinin ölümüne neden olabilir. Bakterilerin çoğunlukla ölme nedeni hücre dışı matrislerinden ayırılmalarıdır.
Mikroorganizmanın zarar görmesi için zeminin ve ayakkabı tabanının mükemmelen pürüzsüz olması gerekmez. Ancak yüzeyler ne kadar düzse mikroorganizmalara vereceğimiz zarar o kadar büyük olur. Yürürken ya da koşarken pek çok mikroorganizmanın yaşamına son veririz. Bununla birlikte, çoğu bakteri bu şekilde fiziksel olarak zarar görsede ölmezler; ölme nedenleri hücre dışı matrislerinden ayrılmaları ve içinde büyüdükleri ve tamamen “hayatlarını” sürdürmeye bağlı oldukları besin ortamı olabilir.Buna rağmen geride milyarlarcası yaşamaya ve büyümeye devam eder.
Sonuç olarak,tamamen pürüzsüz bir yüzey kullanıyorsanız ve pürüzsüz yüzeye karşı sert bastırırsanız, büyük bir bakteri kolonisini öldürebilirsiniz. Yukarıda açıkladığımız gibi, mükemmel koşullar şart değildir. Yürürken veya koşarken bakterileri her zaman öldürüyoruz.
Sonuç olarak bakterilerden ve virüslerden kurtulmanın yolu onları ezmek olmaz ama attığımız her adımda temas ettiğimiz mikroorganizmalara farkında olmadan zarar veririz.Bu nedenle bakterileri öldürmek için kaba kuvvet kullanmak, kimsenin uygulayacağı iyi bir yöntem değildir.
Bu yöntem için evinizde bakteri ve virüs avına çıkmak kesinlikle kötü bir fikirdir.Ailenizin aklınızı kaybettiğinizi düşünmesini muhtemelen istemezsiniz.Deneyle gözlemlemek istiyorsanız mikroskoplarda lamla lamel arasında objektifin örneği preslemesiyle parçalayabilirsiniz.
Kaynaklar
1.https://askabiologist.asu.edu/bacteria-overview
2.https://en.wikipedia.org/wiki/Coccus
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Bacilli
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Spirillum
5.https://en.wikipedia.org/wiki/Pascalization
6.https://en.wikipedia.org/wiki/Extracellular_matrix
7.https://www.scienceabc.com/eyeopeners/are-bacteria-killed-by-your-feet-when-you-walk-on-the-ground.html
8.https://askabiologist.asu.edu/bacteria-overview
9.ftp://ftp.ecn.purdue.edu/rusi/Pascalization/QFP-100.pdf
10.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11544351?dopt=Abstract
11.https://www.lsu.edu/science/soar/files/how_big_is_a_cell.pdf
12.https://www.reddit.com/r/explainlikeimfive/comments/6if2e7/eli5_when_we_walk_or_press_surfaces_hard_are_we/
13.https://en.wikipedia.org/wiki/Pasteurization
14.http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/kesfet/etrafiniz-olmenizi-bekleyen-bakterilerle-dolu/2686
