Neden Uyumak Zorundayız?
Her gece, insanlar şaşırtıcı ikinci hayatlarına dalıyorlar. Dış dünya ile olan bağlantılarını kesiyorlar. Felçli gibi bir şekilde uzanırlar ve içeride tuhaf görüntüler canlanır. Amerikalı uyku araştırmacısı Allan Righteous, "Uykunun kesin hayati bir işlevi yoksa, evrimsel sürecin yaptığı en büyük hata budur." diyor. Sonuçta, insanlar ve hayvanlar asla uykudaki kadar savunmasız kalmazlar.
Bilincini kaybetmiş birisinin kabiliyet alanları kaybolmuş demektir.Uyuyan bir insanı derin uykusundan uyandırmak için hatırı sayılır bir ses veya müdahale gereklidir. Tübingen merkezli araştırmacı Profesör Jan Born "Bildiğimiz hiçbir canlı türü bu kadar derin uyumuyor" diyor.
Bu ihtiyacın kaynağı, dünyanın çoğu canlılar için bir ritim ayarlaması olabilir: gündüz ve gece ayarlaması. Çiçekler "güneş saati"ne göre açılıp kapanır, hatta bazı tek hücreli organizmalar bile zamana göre, bazen daha aktif, bazen daha az aktif olurlar. Hayvanlar aleminde, bazıları gündüz ve sıcak güne adapte edildi, diğerleri ise gece yaratıklarına dönüştü.
İnsanlar gibi günlük varlıklar için, gece yırtıcı hayvanlardan korunmak için, hareketsiz kalmak ve enerji tasarrufu moduna geçmek mantıklıydı. Fakat bu gerçekten böyle evrensel bir ihtiyacın nedeni olabilir miydi? Bazı hayvanlardaki mecburi ayarlamalar bunun ne kadar güçlü teori olduğunu gösteriyor. Yunuslar beynin sadece yarısı ile uyurlar. Sonuçta,uykusunda nefes almak zorundalar. Göçmen kuşlarda aynı şeyi yaparlar.
Tarih öncesi atalarımızın zamanlarının izleri insan uykusunda da bulunabilir. Örneğin ilk kez yattığımız bir yatakta kendimizi rahat hissetmediğimiz.Nedeni: ABD'deki araştırmacıların da belirttiği gibi,beynin sol yarıküresi bir tür av konumunda tetikte bulunur.
Böylece, uyuyanların uyanmasını kolaylaştırır. "Bu hayatta kalmamızı sağladı," diye açıklıyor Klingenmünster'deki Pfalz Kliniği'ndeki uyku merkezinin başkanı Dr. Hans-Günter Weess.Çünkü iyi tanımadığımız bir ortam bize göre güvensiz olarak görülür.
Yorulduğumuz içinmi uykuya ihtiyacımız var?
Bazıları sekiz saate ihtiyaç
duyarken bazılarına dört saat yetiyor. Ama herkesin nefes almak ve yemek
gibi uykuya da ihtiyacı var. Fakat bilim insanları bunun nedenini hâlâ
çözebilmiş değil.
Bu konuda ilginç teoriler ve ipuçları var.
İpuçlarından en belirgin olanı, yeterince uyuduğumuzda kendimizi iyi,
mahrum kaldığımızda ise çok daha kötü hissetmemiz.Birkaç günlük
mahrumiyetin ardından uyku ihtiyacı öylesine ağır basar ki hiçbir şey
uyanık kalmamızı sağlayamaz. Yapılan deneylerde bu haldeki insanların
aşırı yüksek müzikte, ayakta, hatta tekmelenirken bile uyuduğuna tanık
olunmuştur. Birkaç günlük uykusuzluk hali insanda kafa karışıklığı,
unutkanlık ve halüsinasyona neden olur. (En uzun süreli uyanık kalma
rekoru Randy Gardner tarafından 11 gündür.)Fakat yorulduğumuz için uyuduğumuzu söylemek acıktığımız için yemek yediğimizi söylemek gibi olur; uyuma nedenimiz budur, ama neden uykuya ihtiyaç duyduğumuz sorusunun yanıtı değildir bu.
Bellek yardımı
California Üniversitesi’nden Matthew Walker ve ekibi, deneklere bilgisayarda sırasıyla çeşitli şekiller gösteriyor. Deneklerin yarısı bu şekilleri sabah, diğer yarısı ise akşam izleyip ezberlemeye çalışıyor. Daha sonra laboratuvara dönen deneklerin sabahçı olanları tüm gün boyunca uyanık kaldıktan sonra, akşamcı olanlar ise gece uyuduktan sonra hafıza testine tabi tutuluyor. Uyumuş olanların şekillerin sıralamasını çok daha iyi hatırladığı ortaya çıkıyor.
Gün içindeki kısa uykuların da hafızayı güçlendirdiği düşünülüyor.
Bazı araştırmacılar uykunun tazeleme ve yeniden düzenleme yoluyla belleğimize yardımcı olduğunu ifade ediyor. Sıçanlara labirent içinde yol bulma eğitimi verilerken beyinlerinde gerçekleşen aktivite biçiminin gece uyku sırasında da tekrarlandığı görüldü. Buradan, gündüz edinilen tecrübenin uyku sırasında da tekrarlandığı sonucuna varıldı.
Dinlenmek ayrıca kötü deneyimlerin etkisinin azaltılmasına da yardımcı oluyor. Walker’in araştırmasında, kötü ve travmatik olayların yarattığı olumsuzluklarla beynin uyku sırasında baş etmeye çalıştığı da iddia ediliyordu.
Rüya alemi
Burada
rüya olgusu da devreye giriyor. Belleğimizin uyku sırasında yaşadığı
çılgın maceralar olarak ifade edebileceğimiz rüyaların, belleğin
tazeliğini korumak için rastgele harekete geçmesi ve yaşanan olaylar
arasında bağlantı kurma çabasının ürünü olduğu sanılıyor. Uyku
mahrumiyetinin halüsinasyona yol açmasının nedeni de bu olabilir. Uyku
yoluyla belleğimizi yeniden düzenleme fırsatından mahrum
bırakıldığımızda rüyalar davetsiz bir şekilde uyanık dünyamıza girerek
gerçek olanla olmayanı birbirinden ayırmamızı zorlaştırıyor.Bütün bunlar aslında bazı verilere dayanan spekülasyonlar. Beynimize çeki düzen vermenin yanı sıra, vücudumuz uykuyu hasarlı hücrelerin onarımı gibi bazı düzenleme ve idare işlerini yapma fırsatı olarak da değerlendiriyor olabilir.
Bazı bilim insanları ise uykunun düzen ve onarım amaçlı olmadığını savunuyor. “Neden uyuyoruz?” sorusu yerine “Neden uyanığız?” sorusunun sorulması gerektiğini belirtiyorlar. Sıcak, güvende ve tok haldeyken, yani temel ihtiyaçlar giderilmişken etrafta dolaşmanın ve uyanık kalmanın enerji israfı olduğunu ifade ediyorlar.
Net olan şey, uykunun akıl ve beden sağlığı için gerekli olması. Herkesin ihtiyacı farklılık gösterse de ortalama 7 saat uyumak gerekiyor. Daha az uyuyanların kalp hastalıkları gibi bazı hastalıklara daha açık hale gelme riskinin yanı sıra yaşam sürelerinin de kısaldığı düşünülüyor.
Yani, bir dahaki sefere uyumak istediğinizde suçluluk duygusuna kapılmak yerine, uykunun size ne kadar iyi geleceğini düşünmek daha doğru olabilir.
"Şimdi 7/24 toplum ve aşırı bilgi yükü ile uykuya her zamankinden daha fazla ihtiyacımız var"
diyor Norfolk and Norwich University Hospital`den Dr. Neil Stanley.
Atalarımız Nasıl Uyuyordu?
2001 yılında Virginia Tech
Üniversitesi’nde tarihçi Roger Ekirch 15 yıllık araştırmanın ürünü bir
makale yayınladı. Bir çok tarihi belgeye yer verilen çalışmaya göre
insanlar eskiden iki farklı parçada uyuyorlardı.
Araştırmaya göre atalarımız her zaman tam 8 saat uyumazlardı. Bunun yerine, önce 3 ya da 4 saat uyur sonra 3 saat uyanık kalır ardından tekrar sabaha kadar uyurlardı.
Ünlü bir tarihçi, Craig Koslofsky’e göre 17.nci Yüzyıldan önce gece ile ilgili insanların kafasındaki düşünce hiç olumlu değildi. Gece demek suçlular, sarhoşlar ve benzeri bir çok tehlikeli insanın ortaya çıkması anlamına geliyordu. Mum ışığını maddi olarak karşılayabilecek zenginlerin bile para harcamak için başka yerleri vardı. Gece uyanık kalmanın hiç bir prestijli yanı ya da sosyal değeri yoktu.
Gece karanlığından ve tehlikelerinden korkan insanın geliştirdiği bir "zamanı hızlı geçirme" yolu olduğuda düşünülüyor.Gece karanlığında bir ormanda gezmek bile hala insanın ilkel korkularını açığa çıkartmada yeterli.
Paris şehri ışıklandırılan ilk şehir olduğunda işler değişmeye başladı. Ardından tüm Avrupa’da gece geç saatlere kadar uyanık kalmak sosyal bir norm haline geldi ve sonrasında sanayi devrimi gerçekleşti.
Oxford ‘da biyolojik saat üzerine uzmanlaşmış profesör Russel Foster günümüzdeki uyku sorunlarını şöyle açıklıyor:Pek çok insan gecenin ortasında uyanıp panik yaşıyor. Ben onlara yaşadıkları deneyimin atalarının eski uyku şekline dönüş olduğunu söylüyorum. Yaşanan tıbbi sorunların %30`u dolaylı ya da dolaysız uyku ile ilgili ve bu konuya şimdiye kadar gereken önem verilmedi. Belki de sağlıklı olan atalarımızın uyku alışkanlığıydı. Muhtemelen neden şimdi uyandım diye endişe edip stresli bir şekilde tekrar uykuya dalmak için kendilerini zorlamak yerine o süreyi rüyalarını düşünerek, okuyarak, dua ederek ya da ruhani uygulamalar ile geçirip sonra tekrar sabaha kadar süren tatlı bir uykuya dalıyorlardı.
Araştırmaya göre atalarımız her zaman tam 8 saat uyumazlardı. Bunun yerine, önce 3 ya da 4 saat uyur sonra 3 saat uyanık kalır ardından tekrar sabaha kadar uyurlardı.
Ünlü bir tarihçi, Craig Koslofsky’e göre 17.nci Yüzyıldan önce gece ile ilgili insanların kafasındaki düşünce hiç olumlu değildi. Gece demek suçlular, sarhoşlar ve benzeri bir çok tehlikeli insanın ortaya çıkması anlamına geliyordu. Mum ışığını maddi olarak karşılayabilecek zenginlerin bile para harcamak için başka yerleri vardı. Gece uyanık kalmanın hiç bir prestijli yanı ya da sosyal değeri yoktu.
Gece karanlığından ve tehlikelerinden korkan insanın geliştirdiği bir "zamanı hızlı geçirme" yolu olduğuda düşünülüyor.Gece karanlığında bir ormanda gezmek bile hala insanın ilkel korkularını açığa çıkartmada yeterli.
Paris şehri ışıklandırılan ilk şehir olduğunda işler değişmeye başladı. Ardından tüm Avrupa’da gece geç saatlere kadar uyanık kalmak sosyal bir norm haline geldi ve sonrasında sanayi devrimi gerçekleşti.
Oxford ‘da biyolojik saat üzerine uzmanlaşmış profesör Russel Foster günümüzdeki uyku sorunlarını şöyle açıklıyor:Pek çok insan gecenin ortasında uyanıp panik yaşıyor. Ben onlara yaşadıkları deneyimin atalarının eski uyku şekline dönüş olduğunu söylüyorum. Yaşanan tıbbi sorunların %30`u dolaylı ya da dolaysız uyku ile ilgili ve bu konuya şimdiye kadar gereken önem verilmedi. Belki de sağlıklı olan atalarımızın uyku alışkanlığıydı. Muhtemelen neden şimdi uyandım diye endişe edip stresli bir şekilde tekrar uykuya dalmak için kendilerini zorlamak yerine o süreyi rüyalarını düşünerek, okuyarak, dua ederek ya da ruhani uygulamalar ile geçirip sonra tekrar sabaha kadar süren tatlı bir uykuya dalıyorlardı.
Alttaki TED videosunda Russel Foster "neden uyuyoruz?" sorusuna cevap arıyor.
Kaynaklar1.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2689703/
2.https://www.apotheken-umschau.de/Schlafen/Warum-muessen-Menschen-schlafen--551371.html
3.https://www.pnas.org/content/104/18/7723
4.https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(11)01248-6
5.http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/7504798.stm
6.https://www.bbc.com/future/article/20120228-why-do-we-need-to-sleep
7.Video-TED-https://www.youtube.com/watch?v=LWULB9Aoopc
