[Tarihi Belgelerle] İngilizler Neden Kurşun Atmadan İstanbul'dan Gitti?
Ekşi Sözlük`te" mechanicalife"nickli üye muhteşem tarihi belgelerle bu soruyu aydınlattı.Ekşi sözlük okurları bu makaleyi "Ekşi sözlük`te özlenen başlıklar" olarak tanımladılar ve çoğu yazar eski dönemlerdeki kaliteli ekşi sözlük özlemlerini bu makalede özellikle belirttiler.Doktora tezini aratmayacak kadar kaliteli bir paylaşım olarak değerlendirilen yazı daha ilk günden rekor izlenmeye ulaştı.İngiliz telgraflarında yaşanan korku hissi açıkca görülüyor.O dönemdeki İngiltere o zamanların savaş galibi, dünya hükümdarı,70 milleti esir etmiş bir krallık.Günümüzdeki süper güç olan Abd bile o dönemki İngiltere ile kıyaslanamaz.Rakipsiz bir güçtü o dönemlerde.Buna rağmen korkularını görüyoruz.Üzerinde güneş batmayan imparatorluğu titreten şerefli Türk askerinin vesikasıdır bu belgeler. Yazılanlara ek olarak, İngiliz kamuoyunun savaşa devam fikriyatına sıcak bakmaması da sebeplerden biridir.İş bankası tarafından piyasaya sürülen Martin Gilbert "Churchill"kitabına göre ise İngilizler İstanbul`da kalmakta ısrar ederlerse çevredeki Türklerin başlatacağı gerilla saldırılarından çekiniyorlardı.Söz konusu belgelerde adı sıkça geçen sosyalist Rus faktörüde biraz es geçilmiş.Ciddi batı tarih kitaplarında ve konuyla ilgili üniversite bölümlerinin çalışmalarında işgalci güçlerin Anadoludan çekilmesinin ana nedeni olarak Sovyet Rus yayılmacılığının genişlemesinden endişe duyulduğu vurgusu vardır.Bu başlık altındaki belgelerde de yeni Rus devletinin Mustafa Kemal'e koşulsuz destek verdiğinden söz ediliyor.
Aslen kaynak arayanlar sadece Atatürk`ün "Nutuk"`taki sözlerine bakması bile yeterlidir.Belgelerdeki"kemalist" tanımlaması kaynağı hakkında fikir veriyor.İstanbul'un fethinin en son Mustafa Kemal Atatürk tarafından gerçekleştirildiğini gösteren belgelerdir aynı zamanda.
Adnan Menderes döneminde ders kitaplarından İngilizlerin mağlup edildiği, 5 general, 481 subay ve 13300 erinin esir alındığı "Kut’ül Amare Kuşatması" zaferi çıkarılmıştır.
Gelelim tarihi belgelere,
"İngilizler neden kurşun atmadan İstanbul'dan gitti?"sorusunun cevabını sayısı 40'ı bulan İngiliz dışişleri belgeleri, İngiliz istihbarat raporları ve yabancı basın manşetleriyle gün gün ortaya koyduğumuz başlıktır. Belgeleri tarayıp türkçelerini özetleyerek tarih tarih ayırdım. Sizlerden ricam zaman ayırıp okumanızdır.
9 eylül 1922 ile 6 ekim 1922 arasında yaşanan bu hadise tarihe "Chanak affair" veya "Çanakkale krizi" şeklinde geçmiştir.Sözlükte bazı defalar bahsedilse de ne yazık ki ne tarih kitaplarımızda yer alır ne de ahali tarafından bilinir.Bu da İstiklal harbimiz ile ilgili çeşitli iftiralara cevap verilememesine sebep olmaktadır.
Özetle İzmir'e giren türk ordusu doğu trakya ve İstanbul'u da kurtarmak üzere Çanakkale'ye doğru harekete geçer ve ardından İngiltere Türkiye'ye ultimatom verir,İngiliz kabinesi de İstanbul'da bulunan general Harington'a takviye gönderme kararı alır.Neticede İngilizler Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika dominyonlarına ordu için başvurur ve asker ister.Dışişleri bakanı Lord Curzon ise Romanya ve Yugoslavya'ya ordu göndermesi için başvurur.Neticede Türk ordusu bu ultimatoma cevap vermeyerek İngilizlerin üzerine yürümeye devam ederek boğazlarda general Harington'un ordularıyla karşı karşıya gelir.Bu esnada İngilizler Malta ve Cebelitarık'tan donanma yardımı almış ancak dominyonlardan ordu çekemediği için Türklerle karşı karşıya gelememişlerdir.Londra'dan vur emri almasına ve Malta ile Cebelitarık'tan donanma yardımı almasına rağmen Harington dominyonlardan gelemeyen ordu yardımı yüzünden direneceğini düşünse de Türk ordusuyla savaştan kaçınmış ve Türk ordusunun ve Ankara hükümeti'nin bu resti yakın tarihe her ne kadar resmi tarih kitaplarımızda yer almasa da büyük diplomasi zaferi olarak geçmiştir.Akabinde Mudanya konferansı için görüşmeler başlamıştır.
Bu hadise sonrasında Kanada İngiltere'ye karşı kendisinin ilk diplomatik bağımsızlık örneğini göstermiş ve kendi bağımsızlığının temellerini atmıştır.İngiltere'de ise prestiji dağılan başbakan Lloyd George hükümeti diğer birtakım ülke içi dinamiklerin de etkisiyle istifa etmek zorunda kalmış ve Lloyd George tarih sahnesinden çekilmiştir.
İstihbarat raporları ve dışişleri belgeleri:
7 Eylül 1922==>. General Harington İngiliz yüksek komiserine padişahın korunması için alınacak önlemlerden bahsediyor. "Padişah için hangi geminin ayrılması uygun görülür?" -Belge 1- [Belge no: 371/7889/e.9438]
11 Eylül 1922 ==> İngiliz savunma bakanlığı general Harington'a Çanakkale'yi boşaltabileceğini ve boşaltırken de Türk toplarını yok etmesi gerektiğini söylüyor.Donanmanın Türklerin Anadolu'dan Trakya'ya geçmesini önleyeceğini yazıyor. "Müttefikler işbirliği yapmazsa ingiltere bu işi tek başına halledecek"-Belge 2- [Belge no: 371/7872]
13 Eylül 1922 ==> İngiliz akdeniz başkomutanlığından deniz bakanlığına telgraf. "Mustafa Kemal İngiltere ile savaş halinde olduğunu ve İngiliz temsilcilerini tanımadığını söylüyor. Tezelden talimat bekliyorum."-Belge 3- [Belge no: 424/254,pp. 194-195, no.341]
14 Eylül 1922==> İngiliz yüksek komiserinden dışişleri bakanı Lord curzon'a telgraf. "Konferans çağrısı için en uygun zamandır.Yoksa Mustafa Kemal rahat durmaz.Ordularına ilk hedef Akdeniz'dir diyen Mustafa Kemal'in ikinci hedefi Trakya'dır.
-Belge 4- [Belge no: 424/254,pp. 210, no.379]
14 Eylül 1922==> İngiliz orduları genel karagahından İngiliz savunma bakanlığına telgraf. "Harington'un aldığı tedbirler yerindedir.Durum ciddidir.Köşeye sıkıştırılabiliriz.Mustafa Kemal'e kararlı ve birleşik olduğumuzu göstermeliyiz."
-Belge 5- [Belge no: 371/7889/e.9491]
14 Eylül 1922==> General Harington'dan İngiliz savunma bakanlığına telgraf. "Çanakkale ve yarımca cephelerinde elden geldiğince dayanmaya çalışacağım.Mustafa Kemal'in hedefi Çatalca'dır.Donanma Türk kuvvetlerinin boğazı geçmesini önleyemez. "
-Belge 6- [Belge no: 371/7889/e.9491 ile e.9492]
15 Eylül 1922==> İngiliz yüksek komiserinden dışişleri bakanı Lord Curzon'a telgraf. "Müttefikler en kısa zamanda boğazlarda ve İstanbul'da kuvvetlerini arttırmalıdır."-Belge 7- [Belge no: 424/254,pp. 214, no.390]
16 Eylül 1922==> Dışişleri bakanı Curzon'dan İngiliz yüksek komiserine telgraf. "Mustafa Kemal boğazlar ve İstanbul'da yeterince kuvvet bulundurmaya kararlıdır.Harington'a yeni kuvvet gönderiliyor. Dominyonlara başvuruldu.Ben de Romanya ve Yugoslavya'ya başvuruyorum.Tezelden kuvvet göndermelerini istiyoruz.Harington'la size güveniyoruz."-Belge 8- [Belge no: 371/7891]
16 Eylül 1922==>İngiliz savunma bakanlığından general Harington'a gizli telgraf. "Mustafa Kemal müttefiklere saldıracaksa önce Çanakkale boğazının anadolu kıyılarını işgal edecektir. Fransa ile işbirliği yapmak istiyoruz."-Belge 9 -[Belge no: 371/7891/e.9650]
16 Eylül 1922==> İngiliz gizli istihbarat örgütünün raporu. "Fethi bey, Curzon ve Lloyd George'un Türkiye'yi yoketmeye kararlı olduklarını söyledi."-Belge 10- [Belge no: 371/7889]
17 Eylül 1922==> İngiliz kabinesi sekreter vekilinden dışişleri bakanı Curzon'a yazı. "Boğazlar ingiliz çıkarları için çok önemlidir, kemalistlere karşı koyulacak, İzmit hattından çekilebiliriz ancak Mustafa Kemal istanbul boğazını geçmeye kalkışırsa kendisine bütün kuvvetlerle karşı durulacak."-Belge 11-[Belge no: 371/7872]
18 Eylül 1922==> İngiliz kabine toplantısı tutanağı (gizli). Alınan kararlardan bazıları şöyle: " hava kuvvetleri, Harington'un emrine yeni bombardıman uçaklarını yetiştirme işini yürütecek. Boğazdaki kuvvetlerin arttırılması konusunda ortak bir rapor hazırlanacak."-Belge 12-ve -Belge 13- [Belge no: 371/7892/e.9770/g.]
18 Eylül 1922==> İngiliz deniz bakanlığından akdeniz başkomutanına gizli telgraf. "Emrinize yeni gemiler yollanıyor.Donanma Mustafa Kemal kuvvetlerinin Avrupa'ya geçmelerini önlemekle görevlendirildi."-Belge 14-[Belge no: 424/254,pp. 252, no.450]
18 Eylül 1922==> General Harington'dan savunma bakanlığına telgraf. "Çanakkale mevzilerimizi durmadan güçlendiriyoruz.Malta ve Cebelitarık'tan gelen takviyeler için teşekkür ediyorum.Howitzer toplarına ihtiyacım var.Sağlık personelim az.Durumun üstesinden gelebileceğimize inanıyorum."-Belge 15- [Belge no: 371/7891/e.9654]
19 Eylül 1922==> İngiltere bükreş elçisinden Lord Curzon'a yazı. "Romanya kendi sınırları için kaygılı.Boğazların savunmasına katılmak niyetinde."-Belge 16- [Belge no: 424/254,pp. 322-323, no.598]
20 Eylül 1922==> Fransa başbakanı ile İngiltere dışişleri bakanı Curzon'ın görüşmesi.Curzon diyor ki "Trakya, boğazlar ve İstanbul sorunlarının çözümü Mustafa Kemal'e bırakılamaz. Tarafsız bölgeye uyması Ankara'ya iletildi.İngiltere mevzilerini güçlendirme kararı aldı.Fransa başbakanı Mustafa Kemal'in desteğinin arttığını söyleyerek Curzon'a sitem ediyor.Aralarında tartışıyorlar.-Belge 17- [Belge no: 424/254,pp. 278-285, no.523]
20 Eylül 1922==> Curzon ile Fransa başbakanı arasındaki ikinci görüşme.Fransa başbakanı İngiltere'ye boğazlardan çekilmesi gerektiğini ve orada tutunmanın imkansız olduğunu söylüyor.Curzon ise ingiltere'nin neden yalnız bırakıldığını soruyor.Fransız başbakanı parlamentonun Fransa'nın türklerle tekrar bir savaşa girmesine izin vermeyeceğini söylüyor. Curzon ittifakı güçlendirmeye çalışıyor. -Belge 18- [Belge no: 424/254,pp. 293-300, no.545]
20 Eylül 1922==> Curzon ingiltere hükümeti ile konuşuyor. "Mustafa Kemal'in frenlenmesini Fransa başbakanı'ndan rica ettim.Şu sırada savaşa neden olabilecek bir hareketten kaçınalım."-Belge 19 ve 20- [Belge no: 424/254,pp. 267-268, no.497]
21 Eylül 1922==> İngiliz İstanbul yüksek komiserinden Curzon'a gizli telgraf. "Mustafa Kemal Avrupa yakasına asker taşımak için gemi arıyor.Kendisi sorunu kış basmadan önce kuvvet kullanarak çözmek niyetindeymiş."-Belge 21- [Belge no: 424/254,pp. 287-288, no.531]
21 Eylül 1922==> Romanya genelkurmay başkanı Türklere karşı asker gönderme konusunda kararsız.Fransızların çekinik olması Romanya'nın Fransa'yı karşısına almak istememesine sebep oluyor.Romanya İngiltere'yi destekliyor ancak eli kolu bağlı. -Belge 22- [Belge no: 371/7894/e.9890]
22 Eylül 1922==> Lord Curzon'dan Paris, Roma ve Washington büyükelçilerine telgraf. "Mustafa Kemal İzmir'deki göçmenleri açlıktan ölüme mahkum ediyor.Bulunduğunuz ülke hükümetlerince protesto edilsin ve göçmenlerin taşınması için baskı yapılsın"-Belge 23- [Belge no: 424/254,pp. 292, no.544]
22 Eylül 1922==> İngiltere'nin Paris büyükelçisinden Lord Curzon'a telgraf. "Harington pek kaygılı.Bir yanardağı üstünde oturuyoruz.Kuvvetlerimiz yetersiz.Fransa ve İtalya'nın tutumlarını öğrenmemiz gerekiyor."-Belge 24- [Belge no: 371/7892/e.9763]
22 Eylül 1922==> Fransa başbakanı, İngiltere dışişleri bakanı ve İtalya paris büyükelçisi arasında oturum.Curzon 1918 zaferinin meyvelerini yitirmek istemiyor.Ama savaş da istemiyor.Fransa başbakanı çatışmayı önlemenin tek yolunun Mudanya konferansı olduğunu söylüyor.-Belge 25- [Belge no: 424/254,pp. 335-346, no.621]
22 Eylül 1922==> İngiliz gizli istihbarat örgütü raporu. "Mustafa Kemal İstanbul ve boğazlar üzerine yürümek istiyor.Savaş çıkarsa Ankara Fransa'nın İngiltere'ye yardım etmeyeceğini biliyor.Türklere yardım amacıyla Kafkas Rus ordusu güçlendirilmiş.Ankara, Romanya'ya harekat konusunda Ukrayna ile temasa geçmiş."-Belge 26- [Belge no: 371/7893]
23 Eylül 1922==> Başbakanlar arasında yeni bir oturum.Curzon amacın müttefiklerin birliğini göstermek olduğunu ve bunun Mustafa Kemal'i etkileyeceğini iddia ediyor.Fransa başbakanı Mustafa Kemal'i yatıştırmaya çalışacaklarını söylüyor. -Belge 27- [Belge no: 424/254,pp. 355-360, no.637]
23 Eylül 1922==> Koloniler bakanı Churchill'den İngiliz kabinesine gizli rapor. Churchill Avrupa'ya yapılacak Türk saldırısına karşı koymak için kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika birliği valilerinden ordu istiyor.Olası bir yenilginin Hindistan'da ve öteki müslümanlar arasında vahim sonuçlar yaratacağını söylüyor.Boğazları savunmak için Yunan, Romen ve Sırp hükümetlerinden de yardım istediklerini de dile getiriyor.Dominyonlar haklı olmayan bir savaşa girmek istemediklerini söylüyorlar.İngiltere'yi dinlemiyorlar! "Haklı bir dava uğruna hepimiz can vermeye hazırız, haksız bir dava için ise tek bir insan harcamayız"-Belge 28- [Belge no: 371/7892/e.9774]
23 Eylül 1922==> İngiltere Washington büyükelçisinden Lord Curzon'a telgraf. "Kamuoyu bizden yana dönmektedir.Bizi en çok eleştiren "New York world" dahi Mustafa Kemal'i durdurmanın önemini vurguluyor"-Belge 29- [Belge no: 424/254,p. 308, no.566]
25 Eylül 1922==> İngiliz gizli istihbarat örgütü raporu. "Sovyet hükümeti Ankara'yı desteklemek üzere askeri ve diplomatik önlemler düşünüyor.Henüz kesin karar verilmiş değil. Kemalistler motorlarla Zonguldak'tan Trakya'ya asker taşıyor."-Belge 30- [Belge no: 371/7896]
25 Eylül 1922 (25 eylül tarihli belgenin eki) ==> Hükümete muhalif hırvat köylü partisi diyor ki: "Türk sorunu şimdi Yunanistan'dan ziyade İngiltere için daha önemli.İngiltere Çanakkale'den çekilirse prestij kaybedecek, çekilmezse savaşa neden olacak ve bu da asya kolonilerini sarsacak"-Belge 31- [Belge no: 371/7898]
27 Eylül 1922==> İngiliz bakanları ile koloniler bakanları arasındaki toplantı tutanağı(gizli). İngiltere genelkurmay başkanı diyor ki "Mustafa Kemal saldıracak. 2-3 hafta dayanabiliriz. Mustafa Kemal toplar getirip takviye kuvveti çıkartmamızı engelleyebilir.İngiliz ve Türk kuvvetlerinin tarafsız bölgeden çekilmeleri için anlaşmaya varılırsa lehimize olur." Deniz bakanı ise hemen çekilmemeleri gerektiğini, prestijlerinin sarsılacağını, donanmanın takviye kuvvet için yardımcı olacağını söylüyor.-Belge 32- [Belge no: 371/7896/e.10223]
27 Eylül 1922==> İngiliz bakanlar kurulu toplantı tutanağı(gizli).İngiliz bakan Chamberlain diyor ki "Çanakkale'de bizim 3500 Türklerin ise 23000 askeri var. 3-4 hafta tutunabiliriz." -Belge 33- [Belge no: 371/7896/e.10224]
26/27 Eylül 1922==> General Harington'dan savunma bakanlığına telgraf. "Mustafa Kemal'den süvarisini Lapseki ve Erenköy'den çekmesini istedim.Albay Shuttleworth da bir ultimatom verdi.Yarın sabah silah kullanmak zorunda kalacağız. Mustafa Kemal'e 48 saatlik süre tanıyacağım.Kendisine çetin bir direniş gösterebilirim.Ciddi olarak kapışmadan önce bana takviye gönderilip gönderilemeyeceğini bilmek istiyorum. Mustafa Kemal beni ilk ateşi etmeye zorlamakta.Bundan kaçınıyorum ama boğazlara toplar yerleştirmesine göz yumamam."-Belge 34- [Belge no: 371/7896/e.10191]
28 Eylül 1922==> İngiliz İstanbul yüksek komiserinden Lord Curzon'a telgraf. "Türkler tarafsız bölgeye aldırmıyorlar.İngiliz askeri makamları kendilerini zor tutuyor."-Belge 35- [Belge no: 424/254,p. 375, no.680]
28 Eylül 1922==> General Harington'dan ingiliz savunma bakanlığına telgraf.Harington Mustafa Kemal'e hala neden ilerlediğini soruyor, Mustafa Kemal ise oyalamak için Yunan kuvvetlerini kovaladığını söylüyor:) Harington bunun üzerine bölgede Yunan kuvveti olmadığını, ayrıca Mustafa Kemal'in İngiltere'ye yaptığı suçlamaları soruşturduğunu iletiyor. Kendisinin emri olmadan Türklere ateş edilmeyeceğini, Mustafa Kemal arzu ederse onunla görüşebileceğini iletiyor.-Belge 36- [Belge no: 371/7896/e.10196]
29 Eylül 1922==> Lord Curzon'un evinde yapılan toplantı tutanağı.Chamberlain süre uzatılırsa Türklerin siper kazacağını söylüyor.Zaaf göstermekle savaş savuşturulamayacağını iletiyor. İngiliz maliye bakanı ise Mustafa Kemal'in tarafsız bölgeyi çiğnediğini ve İngiliz kuvvetlerini kuşattığını söylüyor.Mustafa Kemal'e ultimatom verilmesi emrini Harington'a iletiyorlar. Koloniler bakanı Mustafa Kemal'in kendileriyle savaş isteğine inanamadığını söylüyor.-Belge 37- ve -Belge 38- [Belge no: 371/7898/e.10399]
30 Eylül 1922=> İngiliz İstanbul yüksek komiserinden Lord Curzon'a telgraf. "Mustafa Kemal sabrımızı taşırıyor"-Belge 39- [Belge no: 424/254,pp. 386, no.708]
1 Ekim 1922==> İngiliz yüksek komiserinden Lord Curzon'a ivedi telgraf. "Harington Mustafa Kemal'in 50.000 kişilik kuvvetle İzmit yarımadasındaki tarafsız bölgeye saldırı hazırlığında olduğunu söyledi."-Belge 40- [Belge no: 3711/7897/e.10296 ve 4241/255, pp. 9-10, no.9]
2 Ekim 1922==> Fransa'nın Londra büyükelçisinden Lord Curzon'a nota. "23 eylül'de verilen müttefik notasına Ankara hükümeti 29 eylül'de şu cevabı veriyor. "Askeri harekatımızı durdurduk.Meriç'e kadar Trakya'nın hemen boşaltılması ve T.B.M.M hükümetine devredilmesi gerekir. 3 ekim'de mudanya'ya gidilecektir.Bu tarih uygun görülürse konferansa katılacak müttefik generallerin adlarının bildirilmesi için rica."
-Belge 41- [Belge no: 371/7889/e.9438]
------------------------------------------------------------
Gazete arşiv kaynakları:
5 Ekim 1922 Norveç gazetesi diyor ki "Kemalistler İngiltere'yi İstanbul üzerine yürümekle tehdit ediyor.Kemalist hükümetin temsilcileri doğu Trakya`nın ve İstanbul'un boşaltılmaması durumunda Mustafa Kemal'in ordunun başında İstanbul üzerine yürüyeceğini deklare etti.
istanbul'daki ingiliz ordusu şehri savunma hazırlığı yapıyor."
26 Eylül 1922 Danimarka gazetesi diyor ki "Türkler İstanbul'u istiyor"
23 Eylül 1922 Danimarka gazetesi diyor ki "Müttefiklere Türk ultimatomu, Kemal Paşa cevap için 24 saat süre verdi, açık açık İngiltere'yi tehdit ediyor"
Eylül 1922 The Morning Press gazetesi diyor ki "İngilizler kemalistlerin taarruzunu bekliyor"
Eylül 1922 Modera Tribune gazetesi diyor ki "Türkler saldırıya hazırlanıyor"
22 Eylül 1922 Norveç gazetesi diyor ki"Kemalistler İngiltere'yi savaşla tehdit ediyor.Türkler, boğazlardan geçip Trakya'ya girmelerinin engellenmesi durumunda İngiltere ile savaşacaklarini ilan ettiler.Ankara hükümeti İstanbul ve Trakya'yı almak gibi kabul edilemez şartlar ileri sürerek barış ümitlerini zora sokuyor"
Ve son olarak Kanada'nın kaderini değiştiren Türk hadisesi isimli makalenin ilk sayfası.
Devlet belgeleri için kaynak: (bkz: British Documents on Atatürk)
Gazete arşivlerinin bazıları için kaynak:Erdal Alıcı isimli yurtdışında yaşayan bir beyefendi.
İngilizlerin İstanbul'dan çekilirken özel bir ajandaları yoktu.Çünkü olaya siyasi ve ideolojik pencerenin dışından askeri strateji olarak bakınca da İngilizlerin çekilmekten başka şansı kalmamış gibi görünüyor.
Alttaki videoda görüldüğü gibi İngiliz haber ajansı BBC bile Atatürk'ün hakkını teslim etmiştir.
Kaynaklar
1.https://eksisozluk.com/ingilizlerin-istanbulu-terk-etme-nedeninin-belgesi--6551349
2.https://en.wikipedia.org/wiki/Chanak_Crisis
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Harington_Harington
4.https://en.wikipedia.org/wiki/George_Curzon,_1st_Marquess_Curzon_of_Kedleston
5.https://en.wikipedia.org/wiki/David_Lloyd_George
6.Nutuk(Söylev S.672-673)
7.https://www.iskultur.com.tr/churchill.aspx
8.Video-BBC News-https://www.youtube.com/watch?v=uiPvkWx5NDw
9.https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/kutul-amare-nedir-kutul-amare-zaferinin-104-yili-5782861/
