Çin'de Ortaya Çıkan Hıyarcıklı (Bubonik) Veba Nedir?
Çin'in İç Moğolistan Özerk
Bölgesi'nde bir kişinin veba şüphesi ile tedavi altına alınması, bu
hastalığın geçmişi ve bulaşma biçimlerini de gündeme getirdi.
2010 ile 2015 yılları arasında dünya çapında 3 bin 248 vaka bildirildi ve bunların 584'ü hayatını kaybetti.Bu hastalığa tarihte, kara ölüm adı da verildi. Bunun nedeni de hastalığın uzuvlarda oluşturduğu kangrenimsi karartılardı.
Southampton Üniversitesi'nde mikrobiyolog olarak görev yapan Doktor Matthew Dryden, Moğolistan'daki vakanın hızla tecrit edilmiş olmasının önemine vurgu yapıyor:
"Hıyarcıklı veba, Covid 19'un aksine antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Durum her ne kadar endişe verici olsa da tek bir vakadan bahsediliyor ki bu vaka da hızla tedavi edilebilir."➦diyor.
Veba hastalığına dünyanın farklı bölgelerinde halen rastlanıyor. Yakın zaman önce Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Madagaskar'da salgınlar yaşandı.
Madagaskar Veba Salgını
Madagaskar Veba Salgını (01.08.2017-12.10.2017) Madagaskar Halk Sağlığı Bakanlığı, Antananarivo bölgesinde 47 yaşında bir kadın hastanın solunum yollarına bağlı bir hastalıktan 11 Eylül 2017 tarihinde ölmesi sonrasında, vakadan alınan kan örneklerinin Pasteur Enstitüsü’nde hızlı tanı testi kullanılarak incelenmesiyle 13 Eylül 2017’de Dünya Sağlık Örgütü’ne pnömonik veba vakası olarak ➦bildirdi. Bu vakadan sonra yapılan saha çalışması sonrası aslında indeks vakanın 23 Ağustos’ta sıtma benzeri hastalık nedeniyle takip edilen ve 27 Ağustos’ta Ankazobe Bölgesi’nden Tamatave'ye Antananarivo üzerinden seyahat etmiş ve birçok kişiyle temasta bulunmuş olan 31 yaşında bir erkek olduğu ➦anlaşıldı. Madagaskar halk sağlığı yetkilileri, saha araştırmalarını, temaslıların takibini ve sürveyans çalışmalarını arttırarak devam ettirmektedir.Madagaskar, Ağustos 2017’den beri büyük şehirleri ve endemik olmayan bölgeleri de etkileyen büyük bir salgın yaşamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün yayınlamış olduğu 12 Ekim 2017 tarihli durum raporunda, yaşanan bu veba salgınında 1 Ağustos 2017 ve 12 Ekim 2017 tarihleri arasında şüpheli, muhtemel ve onaylanmış toplam 684 vaka ve bunların 57’sinin öldüğü, vaka fatalite hızının %8.3 olduğu bildirildi. Vakaların 474’ü (%69.2) pnömonik veba, 156’sı (%22.8) bubonik veba, 1’i septisemik veba olarak bildirilirken, 54 vakanın ise klinik olarak sınıflandırılmadığı ➦belirtilmiştir.
Resimde Yersinia pestis bakterisinin bulaş yollarını gösteren görsel ➦sunulmuştur.
Hıyarcıklı (Bubonik) Veba
Veba hastalığına zoonotikbir bakteri olan "➦Yersinia pestis" yol açmaktadır. Y. pestis, Enterobacteriaceae ailesinde Yersinia cinsinde yer alan gram negatif, hareketsiz, fakültatif anaerop, sporsuz bir ➦bakteridir. Etkenin ana rezervuarları fare, sincap, sıçan, tavşanlar ile bu hayvanlarda bulunan pire gibi ektoparazitlerdir. Hayvanlar arasında pireler yoluyla bulaşır. İnsanlara bulaştemel olarak enfekte vektör pirelerin ısırığıyla, kontamine materyal ya da enfekte vücut sıvılarına korunmasız direkt temasla, akciğer tutulumu olaninsanların solunum yollarından kaynaklanan damlacıkların inhale edilmesiyle ➦olmaktadır. Nadiren de olsa enfekte materyalin sindirim yoluyla alınmasıyla da bulaş ➦olmaktadır. Bakterinin temel üç farklı bulaşma yoluna bağlı olarak vebanın bubonik (hıyarcıklı), septisemik, pnömonik olmak üzere üç formu bulunmaktadır: enfekte olmuşpirelerin insanları ısırmasıyla oluşan bubonik(hıyarcıklı) form, enfekte olmuş hayvanın doku veya vücut sıvılarına direkt temasla oluşan septisemik form, pnomonik vebası olanbir insanın öksürükle birlikte bakteriyi taşıyan solunum damlacıklarının sağlam insanlar tarafından solunmasıyla oluşan pnömonik formdur.
Veba hastalığının inkübasyon periyodu 3-7 gün arasında değişmekte olup, hasta olan kişiler bu süre sonrasında tipik olarak grip benzeri semptomlar ➦sergilemektedirler.Tipik semptomlar ani başlayan ateş, titreme, baş ve vücut ağrısı, halsizlik, bulantı ve kusmadır.Pirelerin ısırmasıyla gelişen bubonik formda bakteriler lenfatik sisteme girerek en yakın lenf düğümünde çoğalırlar. Lenf düğümü daha sonra iltihaplanır, gergin ve ağrılı bir hal alır ve buna bubo (hıyarcık) denir. Enfeksiyonun ileri safhalarında, iltihaplı lenf nodları içi püy dolu açık yaralara dönüşmektedir. Septisemik formda hastalarda ateş, titreme, halsizlik, karın ağrısı gibi semptomlar yanında şok, deri içinde ve organlarda muhtemel kanamalar görülmektedir. Deri, el ve ayak parmakları, burun gibi bölgeler nekrotik bir hal alırlar. Pnömonik formda hastalarda göğüs ağrısı, solunum güçlüğü, prodüktif bir öksürük gelişir, akciğer grafisinde sıklıkla bilateral alveolar infiltrasyonlar görülmektedir.
Veba Tarihçesi
İlk kayıtlara geçen veba pandemisi Milattan Sonra 541 yılında Mısır’da başlamış, Kuzey Afrika, Avrupa, Orta ve Güney Asya’da %50-%60 oranında nüfus kayıplarına neden ➦olmuştur. Kara ölüm ya da kara veba olarak da bilinen ikinci veba pandemisi 1346 yılında Avrupa’da başlamış, 20-30 milyon insanın ölümüne, yani Avrupa nüfusunun üçte birinin ortadan kalkmasına yol ➦açmıştır. Çin’de 1855 yılında başlayan üçüncü veba pandemisi ise tüm kıtalara yayılmış, en sonunda Hindistan ve Çin’de 12 milyondan fazla insanın ölümüne neden olmuştur. Vebanın modern tarihi ise Alexandre Yersin’in bakteriyi kültürde izole edip mikroskop altında tanımlamasıyla 1894 yılında ➦başlamıştır. Modern tarihte kayıtlara geçen en son veba epidemileri ise 20. yüzyılın ilk yarısında Hindistan’da, 1960 ve 1970’lerde Vietnam’da savaşsırasında ortaya çıkmıştır. Veba günümüzde Sahraaltı Afrika ve Madagaskar’da yaygın olarak bulunmakta ve bu bölgeler tüm dünyada bildirilen vakaların %95’ten fazlasını ➦oluşturmaktadır. Madagaskar tek başına değerlendirildiğinde ise dünya çapındaki vakaların neredeyse üçte birini ➦bildirmektedir.
Madagasar’da Veba:Madagaskar’a vebanın gelişi bir liman şehri olan Toamasina’ya Hindistan’dan gelen bir buharlı geminin ulaşmasıyla 1898 yılında başlamıştır. Daha sonra diğer liman şehirlerine yayılmış ve 1921 yılında demiryolları inşaatını takiben merkezi dağlık bölgelerekadar ulaşmıştır. Kıyı bölgelerden kademeli olarak ortadan kaybolurken, merkezi dağlık bölgeleri tam tersine istila etmiştir. Günümüze geldiğimizde ise Madagaskar’da veba, 800 metreden yüksek olan kırsal dağlık bölgelerde endemik hale gelmiştir. Bunda yüksek dağlık bölgelerde iklim koşullarına bağlı olarak Eylül ve Nisan aylarının ılık ve yağışlı olması ve bunun da mevcut pire popülasyonunun maksimuma ulaşmasına kolaylık sağlaması rol ➦oynamaktadır. Neredeyse her yıl Eylül ve Nisan ayları arasında veba vakaları (baskın olarak bubonik=hıyarcıklı veba) bildirilmektedir .
Kaynaklar
1.https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53310847
2.https://www.afro.who.int/health-topics/plague/plague-outbreak-situation-reports
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Yersinia_pestis
4.https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/plague
5.https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HastalikDetay/Veba
6.https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0050003
7.https://www.who.int/health-topics/plague#tab=tab_1
8.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8993858/
9.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0035920389902472
10.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1198743X14608582
11.https://www.cdc.gov/plague/index.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fplague%2Fhistory%2Findex.html
12.https://journals.plos.org/plosntds/article?id=10.1371/journal.pntd.0002382
13.https://mbio.asm.org/content/4/1/e00623-12
14.Video-SciShow-https://www.youtube.com/watch?v=rTws5K9Ai4o
15.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/545995
