Metafizik Nedir?-Metafizik Bilimsel Midir?

Metafizik Nedir?-Metafizik Bilimsel Midir?

20. yüzyıl öncesinde Metafizik

Metafizik, en büyük felsefi eserlerden biri olarak kabul edilir. Yunanlılar, Müslüman filozoflar, skolastik filozoflar ve hatta Dante gibi yazarlar üzerindeki etkisi görülmektedir.

Metafizik’in felsefe tarihinde uzun bir geçmişi vardır. ‘Metafizik’, zaman zaman ontolojinin alanında, zaman zaman da epistemolojinin alanında ele alınmıştır. Metafizik sözcüğü felsefeye, Aristoteles’in yapıtları düzenlenirken duyulan ihtiyaç sonunda girmiştir. Metafiziğin tartışmalı bir kavram olmasında Aristoteles’in metafizik’i hakkında yapılan yorumların etkisi büyüktür.Aristoteles'in eserlerinin M.S birinci yüzyılda İskenderiye'deki bilginler tarafından düzenlenmesinin ardından metafizik sözcüğü ilk kez, “Fizikten sonra gelenler” anlamında, Aristoteles’in bir kitabını adlandırmada kullanılmıştır. Bu kitapta, Aristoteles’in tabiriyle, “ilk felsefe”den söz 🔗edilmektedir. Aristoteles’te “ilk felsefe”nin konusu, “varlık olmak bakımından varlık” ve “varlığa özü gereği ait olan ana nitelikler”dir.
Ortaçağ’da, ‘metafizik’teki ‘fizik’ doğa olarak, ‘meta’ da ‘öte’ (trans) olarak anlaşılmıştır. Böylece ‘metafizik’ doğayı aşan, doğadan varlıkça ve değerce üstün olanların araştırılması anlamına gelmiştir. bunun kaynağında plotinos’un dizgesinin temeline aldığı varlık hiyerarşisi vardır. buna göre, varlıklar -değerce- üstün olandan değersiz olana doğru bir sıra içindedir.Bu üstün alanının araştırılması “doğa-üstü” anlamı verilen ‘metafizik’e bırakılmıştır. Kavrama ortaçağ’da yapılan bu yükleme, daha sonraki dönemlerde de etkisini sürdürmüştür. 🔗Francis Bacon, metafiziği “ilk felsefe”den ayırır. ona göre, ‘metafizik’ , “form ve amaç nedenini” araştıran bir 🔗doğa bilimidir. Bacon, metafiziği tanımlarken “doğaüstü” varlıkların veya “varolanın ötesinin” araştırılmasını söz konusu etmemiştir. 

Ancak, 🔗Descartes, “ilk felsefe”nin kapsamına “Tanrının varlığı”nı ve “ruhun özünün bilinmesi”ni de 🔗sokar. Descartes’ın bu yaklaşımı Kant’a kadar geçen süreçte etkili olmuştur.
18. yüzyılda 🔗Thomas Hobbes, metafiziğin ‘nedenler’i araştıran alan olduğu görüşünü 🔗eleştirmiştir. Hobbes’a göre ‘neden’ yalnızca madde ile ilgilidir. Buradan, Hobbes’un ‘metafizik’i “doğaötesi” olarak anlamlandırdığını anlıyoruz.Locke’un gerçeğin yapısı yerine insanın anlama yetisini araştırma alanı seçmesi, metafiziğin bilgi kuramına bağlı bir şekilde tartışılmasının yolunu 🔗açmıştır. George Berkeley, nedenlerin, cisimsel olmayan şeylerin, şeylerin var oluşunun ve hakikatinin araştırılmasını ‘metafizik’e 🔗bırakır.
‘Metafizik’ 🔗David Hume’da epistemolojik bir çerçevede ele alınır ve bulanık ve karışık akıl yürütmelere ad olur. Ona göre, bu akıl yürütmelerden oluşan bulanık felsefe doğru akıl yürütmeler yoluyla yıkılmalıdır.Kant’la birlikte metafizik bir konu alanı olmaktan çıkıp bilgikuramsal bir sorun durumuna gelmiştir.🔗Immanuel Kant, böyle bir bilimin olanaklılığı ve nasıllığı üzerinde durur. sonunda vardığı sonuç, ‘metafizik’ denilebilecek bir bilimin olabileceği ve bunun “🔗sentetik a priori” önermelerden oluşması 🔗gerektiğidir.
19. yüzyılda Fichte, metafizik ile felsefeyi aynı sayar ve onu deneylerin temeline ilişkin öğreti olarak 🔗açıklar.Engels’te metafizik bir “düşünce biçimi” ve “açıklama yöntemi”dir Engels, metafiziğe olumsuz bir anlam yükler ki bu yükleme 20. yüzyılda metafiziğe olumsuz bakan tutuma 🔗kaynaklık edecektir.

Wilhelm Dilthey, deneyin göreliliği nedeniyle metafiziği bilim olarak 🔗kabul etmez. Ancak büsbütün yadsımaz da.
19. yüzyılda bilimlerde sağlanan gelişmeyle birlikte metafizik, bilimin dışında, sanatın ve/veya dinin yanında görülmeye başlandı.

20. yüzyıl: Heidegger’de metafizik
Düşünme kavramının anlamı

Öncelikle Martin Heidegger’in birçok kavramı açıklamada ‘düşünme’den yola çıktığını söylemek gerekir. Bu düşünme nin özünü anlayabilmek için, insanın varlık ile ilişkisini sürekli göz önünde bulundurmak gerekliliği 🔗vardır.Heidegger’e göre, varlık ile insan arasında kopmaz bir bağ vardır; bu bağ “düşünme”den bağımsızdır ama “düşünme” tarafından gerçekleştirilir. Düşünme etkinliği de varlık ile insan arasındaki ilişkiyi gerçekleştirmeye yöneliktir. Sözü edilen düşünmenin hep varlıkla ilişkili olarak ele alındığı gözden kaçırılmamalıdır.İnsana düşen ödev, düşünme etkinliğini yerine getirmektedir. Heidegger’in yakındığı bu tür düşünmenin (düşünürce düşünme) “Metafizik tarihi” içinde çoktan terk edilmiş olduğudur. Bu terk edilişten sonra, düşünme “teknik” bir düşünüşe dönüşmüştür.Düşünmenin teknik’e dönüşmesi, her şeyden önce varlıktan uzaklaşmaya yol açmıştır.Oysa, düşünmenin düşünürce olabilmesi için yalnızca varlıktan çıkarak etkinliğini sürdürmesi gerekir Heidegger’e göre. Heidegger’e göre metafizik, giderek her alanda etkili bir düşünüş olarak kendini göstermiş ve varlık tarihinde uzun süre etkili olmuştur.Bu düşünce tarzı ise “varlığın unutulması”na yol açmıştır.Heidegger, varlığın kendini iki tarzda olagetirdiğini söyler: Metafizik düşünme” ve “düşünürce düşünme” tarzında. Varlık, metafiziğin yüz çevirdiği, ama felsefenin özünü ve zorunluluğunu aldığı şeydir. Düşünme-metafizik ilişkisinde son söyleyeceğimiz şudur: Heidegger, Metafizik düşünüşün aşılması ve düşünme ye geçilmesini savunur. Metafizik düşünce olacak fakat zamanı gelince yerini özlü düşünmeye bırakacaktır.

Metafizik düşüncesindeki sorun 

Metafiziği bilimden ayıran, sorduğu şu sorudur: “neden hep varolan var da hiç yok?” Heidegger, hiç’e ilişkin sorunun sorulmasını olumlar, hatta bilimi bu soruyu sormamış olmasından dolayı yadırgar. Ancak, sorun metafiziğin varolanın temelini bilmek istemesi ile birlikte varolanı varolan olarak sorguladığı için varlık olarak varlığa yönelememesindedir. Metafiziğin varolanın bütünün ötesini bilmek istemesi Heidegger’de metafiziği önemli bir yere oturtur. Ancak, ona göre,metafizik varolanın bütünün ötesini sorarken aslında varlığı sormaktadır; ancak metafizik varolanı varolan olarak düşündüğü için varolanı görebilecek ışıktan yoksundur. Varlığın unutulmuş olmasını da felsefe tarihi boyunca metafizik düşünüşün aşılamamış olmasına bağlar.
Metafiziğin aşılması sorunu

Heidegger’in metafiziği aşıp düşünmeye geçmek istemekteki amacı insanı yeniden kendi özüne kavuşturmaktır. çünkü metafizik düşünce insan ile varlık arasındaki ilişkinin gerçekleşmesine her durumda engeldir. Ona göre, “varlığın kendisi üzerine düşünmek” metafiziğin aşılmasıdır. Metafiziğin aşılması insanın özünün değişmesinin başlangıcıdır. Bütün bunlar göz önüne alındığında Heidegger’in tüm çabası, Metafiziğin, insanın varlığa olan bağında” varlığa yakınlığını engelleyen bir düşünce olduğunu göstermektir ve buna bağlı olarak da Metafizik düşünceden sıyrılıp yerine, insanı yeniden varlığa yakınlaştıracak bir düşünüşün öncülüğünü yapmaktır.
Heideger’de metafizik kavramı 

Heidegger’in metafizik kavramı ile niçin ilgilendiği ve bu sorunu nasıl ele aldığını anlamaya çalıştık .Birazda Heidegger’de metafizik kavramı üstünde duralım.Heidegger, “Metafizik, varolanı olduğu gibi ve bütünüyle kavramak üzere yeniden ele geçirmek için onun ötesine ilişkin soru sormaktır” tanımını yapar. Bunun yanında Heidegger’in metinlerinde metafizik, bazen hiç’in araştırılmasına yönelik bir sorgulama biçimi, bazen “varolana ilişkin hakikatin tarihi”, bazen de felsefe ile eş anlamlı olarak karşımıza çıkar. Heidegger’in Metafiziğe yüklediği anlamlar göz önüne alınırsa, onun metafiziğe karşı çıkmadığı ancak onu aşan bir düşünüşün peşinde olduğu görülür. Heidegger, Metafiziği aşmanın yolunu metafizik nitelikte bir sorunun içine girmekte bulur. Heidegger’in bütün bu soruşturmasında ‘meta’yı “öte” olarak görmesinin etkili olduğu söylenmelidir.
Henri Bergson’da metafizik :Zekanın bilimdeki yeri 

Zeka, doğal eğilimi gereği, dış nesnelere yöneliktir. Zekanın işlevi dış dünyayla uyum içinde yaşamamızı sağlamaktır. Bunun için yönelimi hep kendi dışımıza doğrudur.Henri Bergson, zekayı düşünüşümüzün maddeyi ve dış dünyayı araştırabilen bir biçimi olarak 🔗görür. Zihnin diğer tür işleyişi, yani kendi üzeine döndüğündeki durumu, artık zeka olarak adlandırılmamalıdır. Bu edimin adı "sezgi" dir. Zeka ile bilim ve mekanik; sezgi ile metafizik alanına dair önermeler oluşturulabilir. Bu bağlamda, Bergson’da metafizik bilmek ve bilmekle ilgili bir konu olarak karşımıza çıkar.
Sezgi: Mutlak olana götürme yolu 

Bergson, “sezgi”yi “ayrıştırma” dediği başka bir edimle karşılaştırır. Zihnimizde doğal olarak bulunan eğilimden dolayı araştırmalarımızda sezgiden çok ayrıştırmayı kullanırız.Ayrıştırmada yapılan, nesne ile başka nesneler arasındaki ortak öğeleri bulma işlemi olduğundan, bu yolla elde edilen bilgi daima görelidir. Pozitif bilimin de metodu ayrıştırma olduğu için bu alanın bilgileri de görelidir. Bergson, zihnin maddeye yönelen işleyişinin karşısına zihnin kendi üzerinde düşünüşünü, görelinin karşısına mutlak olanı ayrıştırmanın karşısına sezgiyi koyarken izlediği çizgide kalarak, pozitif bilimin karşısına da metafiziği yerleştirir. Bu durumda metafizikte kullanılacak bilme yolu “sezgi” olarak kendini gösterir.Sezginin nesnesi “süre” ya da “içsüre”dir. Sezgi yoluyla bilgi edinmek istediğimizde yönelmemiz gereken şey zamandaki akışında kendi kişiliğimizdir.
Sezginin nesnesi olarak süre 

Bergson’a göre kesintisiz bilinç akışı ya da iç yaşam olan süre, ayrıştırma yöntemiyle hiçbir şekilde ayrıştırılamaz.Zeka, ayrıştırma yoluyla bildiği için süreyi bilmede yetersizdir.Ayrıştırma devinimsizi araştırır.Süre devinimlidir.Bergson’a göre gerçeklik, sürekli ve kesintisiz bir akış olan devinimdir.Sezgi, değişmenin, devinmenin kendisi olan süre ile tam uyuşması gereken bir edimdir.
Bergson’da Metafizik kavramı 

Bergson’a göre, felsefe zekanın sınırlarını aşan bir etkinliktir.Bu durumda ona göre felsefede kullanılması gereken bilme yetisi sezgidir. Bergson, 🔗Zenon’la başlattığı metafiziği “eski metafizik” olarak adlandırır ve onu gerçekliğin yapısını anlamak için gösterdiği çabada zekayı kullanmış olması nedeniyle yanılgıya düşmüş olarak görür.Kendisi, zekanın yerine sezginin geldiği yeni bir metafizik kurma çabasındadır.Burada Bergson’un ‘Metafizik’i felsefeyle neredeyse eşanlamlı kullandığı görülür.O halde Bergson’da Metafiziğin özel yöntemi sezgi, sezginin nesnesi de süre olduğuna göre, metafizik, mutlak olanı tanımayı sağlayan bilgi alanıdır. Ayrıca Bergson’da metafiziğin varlık ve varolanla ilgili olmadığı da görülür.
Viyana çevresi ve Carnap’ta Metafizik
Viyana çevresi’nin genel felsefe tavrı -çağın koşullarının da etkisiyle- felsefenin bilimsel olması gerektiği 🔗yönündedir.Viyana çevresi’nin Metafiziğe bakışı da bu tavır çerçevesinde olacaktır. Viyana çevresi filozofları metafiziğe şiddetle karşı çıkmıştır.
Doğrulama sorunu ve doğrulanabilirlik

A.J.Ayer’e göre doğrulama ve doğrulanabilirlik deneysel olgularla ilgili önermelere ilişkin kavramlardır.Viyana çevresi, doğrulanabilirliği söz konusu olmayan önermeleri bilimden ve felsefeden çıkartmak istemektedir.Olgusal birer anlam taşımayan önermeler yalancı önermelerdir. Carnap’ın doğrulanabilirlik sorununu ele alış tarzına göre de Viyana çevresi’nde, bir önermenin anlamlılığı onun deneye dayalı doğrulanabilirliğine bağlıdır.
Doğrulanabilirlik ve Metafiziğin yadsınması 

Carnap, doğrulanabilir önermelerin anlamlı olduğunu söyler.Deneyi aşan ve deneyin ötesinde kalan şeye ilişkin bilgi ortaya koymak isteyen tüm önermeleri Metafizik olarak adlandırır. Metafiziği yadsıma tavrında olan Carnap, yaptığı metafizik tanımı gereği yadsıyacak birçok şey bulur.Nitekim Carnap, felsefe tarihindeki görüşlerin neredeyse hepsini metafizik sayarak yadsır.
Bilimsel felsefe ve Metafizik 

Carnap, felsefe sorularını, metafizik, psikoloji ve mantık adlı üç alanda toplar.Felsefe sorularından Metafizik olanların sanat alanına ait olduğunu söyler; psikolojiyi ise bir deneysel bir bilim sayar. Felsefe kalan ise mantıktır.Felsefenin işlevi, mantıksal çözümleme yaparak eleştirel bir etkinlik gerçekleştirmektir.Böylece metafizik, bilgi olma bakımından geçersiz kılınmıştır.

Viyana çevresi ve Carnap’ta Metafizik kavramı 

Bir önermenin doğrulanması ancak ve ancak, duyusal ya da anlık algılarımıza dayanan gözlemle yapılabilir. Bunun dışındaki savların bilgisel değeri yoktur.Metafizik önermeler de madde ötesine ait olduğu için bilgisel açıdan bir şey ifade etmezler.Buradaki “öte”, gözlemlenebilir olarak deneyin dışındaki her şeyi anlatır.Bilgilerimizin doğruluğu sorununa açıklık getirmeyi amaçlayan Viyana çevresi, bilgilerimizin doğruluğuna güven duymamızı sağlayıcı bir ölçüte dayanarak sorunu çözdüğü düşüncesinin yanında, bu ölçüte göre metafizik kavramını oluşturur.

Sonuç olarak Viyana çevresi’nin kendi felsefe anlayışı çerçevesinde oluşturduğu bir Metafizik kavramına dayanarak felsefede Metafiziği yadsıdığı görülür. 

Kaynaklar

1.https://en.wikipedia.org/wiki/Metaphysics_(Aristotle)

2.https://plato.stanford.edu/entries/francis-bacon/

3.https://plato.stanford.edu/entries/descartes-modal/

4.https://plato.stanford.edu/entries/hobbes/

5.https://ndpr.nd.edu/reviews/locke-s-metaphysics/

6.https://plato.stanford.edu/entries/berkeley/

7.https://plato.stanford.edu/entries/hume/

8.https://plato.stanford.edu/entries/kant/

9.Video YT-Academie of ideas-https://www.youtube.com/watch?v=qKq0Afmsj-U

10.https://plato.stanford.edu/entries/dilthey/

11.https://en.wikipedia.org/wiki/Introduction_to_Metaphysics_(Heidegger_book)

12.https://plato.stanford.edu/entries/bergson/

13.https://plato.stanford.edu/entries/zeno-elea/

14.https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-011-3182-7_10

15.https://en.wikipedia.org/wiki/Analytic%E2%80%93synthetic_distinction

16.https://www.jstor.org/stable/29789954

17.https://www.jstor.org/stable/44645991