Kurşun Dökmenin Kökeni Nereden Geliyor?
Batıl inançlar ve hurafeler, inanç sistemlerimizin bir parçası olarak günlük hayatımızda önemli bir yer tutar. Molibdomisi "Molybdomancy" olarak da bilinen kurşun dökme veya kurşun dökme, soğuk su dolu bir kaba dökülen erimiş kurşunu kullanarak kehanet yöntemi olarak bunlardan sadece bir tanesidir.
Şamanizim'den günümüze gelen bir diğer adet de şamanların adına 'Kut Dökme veya Kut Kuyma' dedikleri ve bizim toplumumuzda da nazar ve büyüden korunmak için yapılan 'kurşun dökme' adettir. İnsana musallat olan kötü ruhların olumsuz etkisini ortadan kaldırmaya yönelik olarak çok eski dönemlerde uygulanan sihir kökenli bir ritüeldir. Kurşun dökme adeti günümüzde de Anadolu'da halk gelenekleri arasında yaşamaya devam etmektedir. Günümüzde de varlığını sürdüren bu batıl gelenekte; kurşun su içine dökülür ve oluşan hatlar birer insan, sivri uçlar nazar, düz parçalar yürek olmak üzere açıklanır. Böylelikle insan da oluşan nazarın çıkmış olduğuna inanılır. Bazı kaynaklar da ise kurşun dökme adeti kötü ruhlardan birinin çaldığı kutuyu yani; talihi, saadeti, şansı geri döndürmek için yapılan bir sihir ayini olarak açıklanmıştır.
Kurşun dökme adeti günümüzde İslam'a uyarlanarak yapılmaya
devam edilmektedir. Kurşun dökülürken dökücünün besmele çekmesi, 'benim
elim değil, Ayşe, Fatma Anamızın eli' demesi usulden kabul edilmiştir.
Kurşun dökme, uygulanışı itibariyle eritilmiş kurşunun soğuk bir suya dökülmesi, kimi yörelerde suyun içine ekmek, soğan sarımsak gibi malzemelerin atılması, kurşunun dökülmesiyle çıkan buhar/duman neticesinde kötücül gücün ortadan kalkması veya bu suretle tespit edilmesi esasına dayanır. Saha araştırmalarında tespit edilen bilgilere göre daha çok hanımlar tarafından gerçekleştirilen kurşun dökme, bu yönüyle anaerkil dönemin ve ateş, yer-su ve ay kültünün ortaya çıktığı erken dönemin bir tezahürüdür. Bu sebeple de söz konusu geleneğin hazırlık ve icra safhalarında, erken dönemin izlerini tespit edebilmek mümkündür. Ancak kurşun dökme pratiğinin kökeninde, Türk halk kültürünün hemen her sahasına ve safhasına nüfuz etmiş bulunan ateş kültü yer alır. Günümüzde mitik dünya anlayışıyla Türk dünyasında; buna karşın daha arkaik bir düzlemde Türkiye sahasında vücut bulan ateş kültü ile ilgili inanışların izlerini, ateşle ilgili kelimelerin yayılımı ve kökenleriyle Türk dilinde; Şamanın ateşi getirmesi, ateşe hükmetmesi, ateş iyesine gerçekleştirilen kurban/saçı törenleri başta olmak üzere, kültür dünyasının hemen her alanında tespit etmek mümkündür. Öte yandan ateşin temizleyici özelliği itibariyle bir arındırma işlevi olması ve insanla insanüstü varlıklar arasında bir aracı rolü üstlenmesi, ateşe atılan malzemenin ateş iyesine adanan bir kurban biçiminde düşünülmesi de kurşun dökme geleneğini bu bağlamda değerlendirmenin zaruretini ortaya koymaktadır. Nitekim kötü güçlerden arındırılmanın bir başka formu olarak icra edilmekte olan ve Türk kültüründe parpı, alazlama, tütsüleme ve buhurlama/pohorlama adlarıyla bilinen uygulamaların temelinde de ateş kültü ile ilgili inanışlar yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, kurşun dökme geleneğini ve Türkiye sahasındaki çeşitliliğini ortaya koymak; Türk kültüründe ateş kültünün ehemmiyetini vurgulamak ve bu suretle söz konusu pratik ile ateş kültü ve Türk simyası arasındaki bağlantıyı tespit ve analiz etmektir.
Kurşun dökme geleneği en az 2500 yıllık
Amasya’daki Oluz Höyük arkeolojik kazılarında bulunan kurşun parçaları, nazara karşı suya kurşun dökme geleneğinin Anadolu’da yaklaşık 2 bin 500 yıldır uygulandığını ortaya çıkardı.
Kurşun dökmenin kökeni, ilk olarak nerede ortaya çıktığı kesin olarak belli değildir. Ancak Amerikalı yazar Patricia Telesco, Antik Romalıların ve Keltlerin kurşun dökmeye benzer kehanet yöntemleri uyguladıklarını yazmıştır. Özellikle balmumu eriterek yapılan kehanetler, bazı Antik Roma falcıları arasında oldukça popülerdi.
Türk topluluklarda da kurşun dökmenin kökeni çok eskilere dayanmaktadır. Yaşar Kalafat, Tengricilik inancında bazı fobik hastalıkların tedavisi için kurşun döküldüğünü yazmıştır.Uygulama şöyle gerçekleşir:
İlk olarak hasta yere ya da bir sandalyeye oturtulur. Bu sırada iki kişi (bazen hastanın kendisi) hastanın üstünde bir örtü tutar. Falcı veya başka bir kişi de hastanın başının hemen üstünde içi su dolu bir kap tutar. Falcı, hastanın başının üstünde tutulan kaba bir anda erimiş kurşun döker. Suyun içinde katılaşan kurşunun benzetildiği şey, hastanın bilinçaltında korktuğu varlık olarak yorumlanır ve ona göre tedaviye başlanır.
Türk araştırmacı Murat Uraz, kurşun dökmek ya da kötülüğü uzak tutmak için evlere sarımsak asmak gibi gelenekleri, fetişizmin zamanla değişikliğe uğramış pratikleri olarak yorumlamıştır.
Balkan halkları, özellikle Sırplar ve Boşnaklar, benzer amaçlarla kurşun dökmüşlerdir. Yalnızca Güneydoğu Avrupa’da değil, Norveç’in kırsal kesimlerinde de kurşun dökme uygulamalarına rastlanmıştır.
Malleus Maleficarum’da Kehanet YöntemleriHeinrich Kramer ve Jacob Sprenger adlı iki engizisyoncu tarafından yazılan Malleus Maleficarum, zamanında cadı avcıları için önemli bir referans kitabıydı. Kitapta, cadıları tespit etmek için birçok yöntem yer almıştır. Ve bunlardan biri de kurşun dökmektir.
Erken modern dönemde birinin cadılar tarafından büyülenip büyülenmediğini anlamak için kurşun dökme işlemi de gerçekleştirilmiştir. Malleus Maleficarum’a göre, engizisyoncular, cadılara dolaylı yoldan zarar vermek için de bu yöntemi kullanabilirdi.
Günümüzde Kurşun DökmeKurşun dökme Finlandiya’da tinanvalanta, Almanya ve Avusturya’da bleigießen, Çekya’da ise lití olova olarak bilinmektedir. Günümüzde Finlandiya, Almanya, Avusturya, İsviçre ve Çekya’da Yeni Yıl gecesi kurşun dökmek yaygın bir gelenektir. Uygulanma şekli yukarıda bahsedilen yöntemlerle hemen hemen aynıdır. Birisi suyla dolu bir kaba erimiş kurşun ya da kalay döker. Katılaşan metalin aldığı şekle göre gelecek yıl için kehanetler yapılır. Uçağa ya da gemiye benzeyen figürlerin bir yolculuğa işaret etmesi gibi…
Kurşun dökme ve benzeri gelenekler yukarıda belirtilen ülkeler dışında Bosna-Hersek, Bulgaristan, Estonya ve Letonya’da da görülmektedir.
Kurşunun Sağlığa ZararlarıKurşun buharını solumak insan sağlığı için son derece risklidir. Bu nedenle 2018 yılında, AB kriterleri gereği, birçok ülkede kurşun dökme kitlerinin satışı sınırlanmıştır. Sağlık uzmanları, bu gelenekten vazgeçemeyenler için kurşun ve kalay yerine çok daha zararsız bir madde olan balmumu kullanımını önermektedir.
Her ne kadar kötü ruhlardan korunmayı sağlayan ve ruhsal rahatlama sağlayan ritüel bir tedavi olarak görülse de kurşun dökmenin bazı versiyonları insan sağlığına zararlıdır ve antimon ve kurşun zehirlenmesine neden olur. Kurşun zehirlenmesinin belirtileri baş ağrısı, kusma, kabızlık, mide bulantısı, karın ağrısı, kas zayıflığı, karıncalanma, hafıza sorunları ve kısırlıktır. Antimona uzun süre maruz kalmak gözlerde, ciltte ve akciğerlerde tahrişe neden olabilir ve pnömokonyoz, değiştirilmiş elektrokardiyogramlar, mide ağrısı, ishal, kusma ve mide ülseri` ne yol açar. Türk kadınlarında kurşun zehirlenmesi ile ilgili 2015 raporunda,“Ocak şifacıları [sihirbazlar]… kötü havalandırılan evlerde iç mekanlarda uygulandığı için kurşun ve diğer bazı toksik metallere maruz kalma riski altındaydı. ICPMS ile tam kan metal analizi için üç adet kurşun döken ocak şifacısından kan örnekleri alındı. Şaşırtıcı bir şekilde, tüm ocak şifacılarının kan antimon seviyeleri, referans değerin neredeyse üç katı kadar yüksek bulunmuştur. Ancak kandaki kurşun, arsenik ve kadmiyum seviyeleri referans değerlerden düşüktü. Bu nedenle kurşun döken ocak şifacılarında kurşun zehirlenmesi değil, antimon zehirlenmesi, belki de doğmamış bebeklerinin sağlığı düşünülmelidir.”
Örneğin Almanya, bir süre önce demir kullanımını yasakladı ve yerine alternatif olarak kalay`a izin verdi. Kısacası, sağlık nedenleriyle kurşun dökümden kaçınılması gerekmektedir.
Kaynaklar
- FutureTelling: Complete Guide To Divination, Patricia TELESCO, Crossing Press, ISBN: 978-0895948724^
- Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm, Yaşar KALAFAT, Yeditepe Yayınevi, ISBN: 975-6480-23-8^
- Türk Mitolojisi, Murat URAZ, Düşünen Adam Yayınları, ISBN: 975-9792359^
- Malleus Maleficarum, Heinrich KRAMER & Jacob SPRENGER^
- https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/kursun-dokme-geleneginin-2-bin-500-yillik-oldugu-ortaya-cikti/?utm_source=dahafazla_haber&utm_medium=free&utm_campaign=dahafazlahaber
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/matbuat/issue/56293/737784
- https://en.wikipedia.org/wiki/Molybdomancy
- Video YT-https://www.youtube.com/watch?v=g7fGBgngcPo
- https://www.yoair.com/tr/blog/anthropology-the-centuries-old-tradition-of-molybdomancy-or-lead-pouring/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2822166/
- https://www.turkiyeklinikleri.com/article/en-lead-poisoning-in-turkish-women-due-to-lead-pouring-a-traditonal-practice-case-report-74152.html
