Psikoloji Gerçekten Bir Bilim Midir ?

Görsel:SciShow Youtube 

Psikoloji Gerçekten Bir Bilim Midir ?

Pek çok insan psikolojinin bir bilim olup olmadığını merak ediyor. Bunun için fazla öznel olduğunu söylüyorlar. Ayrıca, “Psikoloji konusunda bir yeteneğim var. Herhangi bir kişiye bakıp ne olduğunu hemen anlayabilirim.” Bunun gibi ifadeler, insanların bu konunun ciddiyeti hakkında hâlâ yanlış anlamalarını bize gösteriyor. Gerçekten de,dünyada nüfusun büyük çoğunluğu psikoloji tanımnın ne demek olduğunu bilmiyor.

Psikoloji, ruh anlamına gelen “psyhce” (psike) ve bilgi anlamına gelen “logos” sözcüklerinden oluşmuştur. Buna göre psikoloji, ruh bilgisi anlamına gelir. İlk Çağ’da Aristoteles (M.Ö. 384-322) tarafından bu anlamda kullanılmış ve uzun süre felsefe içinde yer almıştır. Tanımsal olarak

“Psikoloji, bireylerin zihin ve davranışlarının sistematik olarak inceleyen bilimdir. Organizmaların hem doğrudan gözlenen davranışları, hem de düşünme, zihinde canlandırma, hatırlama ve hayal etme gibi doğrudan gözlenemeyen karmaşık zihinsel süreçleri psikolojinin inceleme alanına girer”.

Psikoloji, insan yaşamına uyum sağlamasına ve davranışsal nedenlerini anlamasına yardımcı olur. Verisel olarak psikoloji ile resmi olarak ilgilenen insanların, 1970’lerde yapısal olarak beyin incelemelerini ve duygusal zekânın etkilenme şekillerini konu alan çalışmaları başlamıştır. Bilim tarihçileri sosyal bilimlerin, bilim sayılıp sayılmadığı ile alakalı; kolay değişebilen paradigma çeşitliliğinin getirdiği sorunsallıktan dolayı net yanıtlayamıyorlar.

Psikoloji bilimdir diyebilmek için bilimin temel mantığındaki bilginin sınıflandırılıp sistemleştirilmesi de gerekir. Bulgular sistemleşince kuram halini alır ve genellemeye açık hale gelir ki, bu da bilimsel bilgiye işaret eder.

Bu açıdan Abraham Maslow’da (1908-1970) psikolojinin bilimselliği tarafında bakış geliştirmiştir. Ona göre insan davranışları bütüncül olup insanidir. Bu karmaşıklığı anlamak içinse, bütünü parçalara ayırıp, parçadan bütün genellemesine gitmek gerekir. Yani temel amaç yine insanı bütüncül ele almaktır ki, Gestalt yaklaşımı da bunu benimser. Dolayısıyla modernist görüşlerden olan insancıl psikoloji ve gestaltçı yaklaşım psikolojiyi bilim olarak değerlendirirken gerektiğinde parçalara ayrılmasına itiraz etmez, ancak nihai hedef olarak bilimsellikten kopulmamasını sağlayacak bütüne varmayı da zorunlu görür (Kuzgun, 1985: 1-2).

Psikolojiye bilimsel netlik kazandıran en önemli alanlardan biri de ‘Psikometri’. Psikometri, davranışların istatistik yöntemlerinin psikolojiye uygulanması, davranışın açıklanması ve yorumlanmasında yararlanılabilecek matematiksel modellerin geliştirilmesine yardımcı olur. Pareto ilkesi; İnsanların %80’inin benzer durumlara aynı tepkileri verdiğini ve iyi bir hayat anlayışına göre %80’lik kısmının iyi bir hayat yaşadığını sanmasının öznel durumdan çıktığını söyler. Ulaşılmaya çalışılan standardın verilere döküldüğü zaman insanların büyük kesimi için bilimin buna yanıt verilebilir durumda olabildiğini açıklıyor.

Bazı insanlar ısrarla buna"hayır" diyor. Peki gerçekten haklılar mı?

Pyschology Today`da David B. Feldman Ph.D.imzalı makaleye göz atalım (Çevirmen: Meryem Taşoğlu):

 ”Fizik kıskançlığı” kelimelerini duyduğum ilk zamanı hatırlıyorum. Kara tahtanın önünde karmaşık bir teoriyi açıklayan oldukça ünlü bir psikoloğun dersine katılıyordum. Kutulardan girift bir ağ örgüsü ve birbirine geri dönen oklar çizmişti. Diyagramın her bir parçasına doğru el hareketleri yaparak konuşurken, havayı zihni uyuşturan bir jargon kapladı. Yaklaşık 15 dakika sonra, dinleyicisini kaybediyor oluşundan korkmuş olmalı, tahtadan bir adım geri çıktı, çenesini kaşıdı ve bir şaka yaptı.

”Bazen psikologların tüm bu psikosaçmalıkları,  fizik kıskançlığımız olduğu için kullandıklarını düşünüyorum.” dedi sırıtarak. Bunun üzerine herkes kıkırdadı.

Modu yükseltme amacına açıkça ulaşmış olmasına rağmen, kendimi onun tuhaf anlatım şeklinde boğulmuş buldum.  Psikologların, kimsenin gerçek bilim insanları olduklarından şüphelenmediği fizikçi meslektaşlarını gerçekten kıskanıyor olup olamayacaklarını merak ettim. Belki de psikologlar kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlamak için kafa karıştırıcı teknik terimler kullanarak bunu telafi ediyorlardır. Onun görünürde zararsız şakası psikolojinin gerçek bir bilim olmadığını ima eder gibi göründü.

Bu, alanın kendisi kadar eski bir soru: Psikoloji bir bilim midir yoksa felsefe, tanrı bilim veya edebiyat gibi beşeri bilimlerden biri olarak sınıflandırılması daha mı iyidir? Kabul etmeliyim ki bu biraz acı verici bir noktadır. Bir psikolog olarak, bir münakaşa başlatmayı uman sözde tartışmacılar tarafından birden fazla kez dürtüldüm. ”Psikolojinin gerçekten bir bilim olduğunu düşünmüyorsun, değil mi?” diye sorarlar kuşkucu bir tavırla.  

Öyleyse bir şeyi neyin bilimsel yaptığına dair birkaç bakış açısını göz önüne almak için bir dakika ayıralım.

Bir kanı bilimin büyük hassaslıkla bir şeyleri ölçmeyi kapsadığıdır. Biyologlar hücreleri güçlü mikroskopların altına yerleştirerek onları en ayrıntılı şekilde incelerler. Astrofizikçiler evrenin genişleyişinin oranını hayret verici ondalıklara kadar hesaplarlar. Ve kimyagerler ısıya, soğuğa veya başka tür bir işleme maruz kaldıklarında moleküllere ne olduğunu tam ve kusursuz şekilde ölçerler. Bu bakış açısıyla değerlendirilince, psikoloji açıkça yetersiz kalacaktadır. Depresyonu ölçmek için  yapabileceğimiz en iyi şey insanlara ruh halleri hakkında birkaç düzine soru soran psikolojik testleri kullanmaktır. Fakat bu metot sağlam değildir- insanlar yalan söyleyebilir veya kendilerini kandırıyor olabilir. Alternatif olarak, birinden fMRI veya benzer bir beyin taramasına girmesini isteyebiliriz. Fakat bu, depresyonu ölçmenin doğrudan bir yolu değildir. Ekranda görünen beyin lekelerinin yaşanmış bir deneyime nasıl tercüme edileceğini bilmek için, yine bunu kişiye sormaya ihtiyaç duyuyoruz. Sosyoloji, ekonomi ve diğer sosyal bilimler gibi, psikoloji zorunlu olarak doğrudan olmayan ölçümlere dayanır. Ancak tüm bu alanlar, önlerine ”sosyal” kelimesini koyuyor olsak bile her şeye rağmen bilim olarak bilinir. Yani, ölçümün kesinliği neyin bilim olup olmadığına karar vermek için en iyi kriter olmayabilir.

Belki de bir ”bilim”in en açık tanımı bilimsel metot kullanan herhangi bir çalışmadır. Tüm bilim insanları gibi psikoloji araştırmacıları da hipotezlerden araştırma yapar, bilgi toplamak için deneyler geliştirir ve sonuçları dikkatlice analiz eder. Psikoloji yayınları bu tür çalışmalarla doludur. Bu açıdan bakıldığında psikoloji açıkça bir bilimdir. Her çalışma elbette aynı derecede iyi yapılmış olmasa da psikoloji araştırmacıları giderek daha yüksek bulgu standartlarına bağlı kalmaktadır.

 

Öyleyse neden insanlar neden bu alanın bilimsel geçerliliğini sorgulamakta ısrar ediyorlar?

Sorun şu ki, popüler basında psikoloji hakkında yazılanların çoğu bilime dayanmıyor. Herkes insan zihninin nasıl çalıştığına dair çelişkili fikirlerin bir kakofonisine yol açacak şekilde bilgi sahibi gibi görünüyor. Kişisel yardım kitapları, yayınları ve internet sayfaları sıkça bilimsel olarak hiç test edilmemiş veya test edilip başarısız olmuş görüşler ortaya koyuyor.Profesyonel gazeteciler tarafından sergilenen akademik alan açıkça bilimsel olsa da, onların halk bilincine giden yolunu çizen fikirler genellikle bu alanla belli belirsiz şekilde bağlantılı. Biz psikologlar, bu konuda suçun bir kısmını hak ediyoruz. Bazen tembellik veya açık hatalar sonucu, en azından bazı psikologlar kişisel deneyimin bakış açısından iletişim kurmayı, bilimsel buluşlarda öğrettiklerini baz almaya tercih ediyorlar.

İyi bilim özellikle kişisel deneyimden ne bildiğimizi düşündüğümüz ile ilgili şüphecilik içerir. Karşıtların cazip olduğunu kabul eden ortak inancı düşünün. Bu şekilde bahsedilen ”gerçeğin” birçok psikolog tarafından kabul edildiğini gördüm. Çok farklı kişilik ve değerler iyi duygusal partnerler ortaya çıkarıyor gibi görünse de, araştırmalar genellikle tam tersini gösterir. Gerçekte, en uzun ilişkiler derin benzerliklerle karakterize olma eğilimi gösterir. Her yıl, bu değerli parçayı bir üniversite kursumdaki öğrencilerime söylüyorum. Sürekli ne zaman bunun gibi mantık dışı bir buluş paylaşsam, biri elini kaldırır ve ”Partnerim ve ben zıt karakterleriz ama çok iyi geçiniyoruz. Bu, çalışmanın yanlış olduğunu kanıtlar!” der. Ancak bir tek insanın deneyimi bir şeyin doğru olup olmadığını kanıtlamaz.  Bunun nedeni psikoloji biliminin tek bir bireyin deneyimine dayalı olmaktansa, zamanın büyük kısmında insanların çoğunluğu için neyin doğru olduğu ile ilgilenmesidir. Her kural için istisnalar her zaman olacaktır. Her insan önemli olduğu için bu istisnaları anlamak zor olsa da, bilim öncelikle en çok genel kuralların ne olduğu ile ilgilenir. Yani, anekdot deneyimlerden zaten bildiğimizi düşündüğümüz şeyle uyuşmadığı için bilimsel buluşları yanlış olarak görmemek konusunda dikkatli olmalıyız.

Psikoloji Felsefe yada Sosyal bilimler olarak tanımlanabilirmi?

Psikoloji bir felsefede değildir.Filozoflar yaşamın temel doğalarını incelerler.Amerikan Psikoloji Derneğine göre gerçekliğin ve varoluşun doğası psikoloji zihin ve davranışın bilimsel çalışmasıdır ve bilim ölçülebilir olmalıdır.Psikologlar nörolojik süreçlerinizi ve gözlemlenebilir davranışlarınızı ölçer ve nicelendirir çünkü psikologlar yaşamın temel doğasını ölçemezler.Psikoloji gerçeklik ve varoluşu incelemez.

Psikoloji bir sosyal bilimde degildir.Sosyal bilimciler insan toplumunu ve sosyal ilişkilerini inceler.Sosyal bilimciler bilim adamlarıdır.Sosyal bilimciler insan gruplarının nasıl etkileşime girdiğini  ve etkilerinin nasıl olduklarını incelerler.Psikoloji belirli bireylerin davranışlarını inceler.Dolaysıyla psikologlar grubu değil bireyi incelerler.

Yani psikoloji bir bilim mi?

Evet,özellikle yargılarımızı bilimsel yayınlardaki çalışmalara dayanarak yaparsak. Fakat toplumdaki çoğu birey bilimsel yayınları okumuyorlar. Bunun yerine, bu çalışma genelde sınıflarındaki öğretmenler, kliniklerindeki terapistler, klavye başındaki kişisel gelişim yazarları, mikrofonlardaki konuşmacılar ve hatta birbirimize söylediklerimizle filtreleniyor.Bilimsel buluşlara laboratuvarı terk ettiklerinde ne olduğu toplumu etkilemede buluşun kendisi kadar önemli olabilir.

Özetleyecek olursak yalan medyanın bu konuda sorumluluğu büyük.Bunun sebep olduğu diğer sorunlar ise makalenin başında yazdığımız insanların yanlış psikoloji tanımıyla birlikte herkesin kafasındaki farklı "bilim"yorumu.Buna ek olarak psikolojinin bilim olmadıgını diretmemizin nedeni muhtemelen kibirlerimiz.İnsanlar kendilerinin özel olduklarını düşünüyorlar.Benzersizdirler ve kendilerinin öngörülemez olduklarını düşünürler.Biri gelip önceki davranışlarınıza dayanarak ne yapacağınız hakkında tahminler yapmaya başladıklarında  kendinizin özel olduğuna dair yanılgıyı kabullenmek istemezsiniz.

Bazen psikolog tavsiyesi alan insanların "Ben deli değilim.Psikoloğa ihtiyacım yok.Benim beynim ve kalbim benim psikoloğum"diyenlerede mutlaka denk gelmişsinizdir.

Astronomi ve kimya gibi alanlarda kesin sonuçlar bulunur.Ancak psikolojide ise yanıltıcı sonuçlar ortaya çıkabilir,çünkü beyinler karışıktır.Zira her insan ayrı bir dünyadır.Ama yinede psikoloji bilimdir.Bilimi tanımlamak zordur ve herkesin üzerinde uzlaştığı bir standart bilim tanımı yoktur.Bilimde adımların listesi aynıdır.Gözlem,hipotez,deney,analiz ve sonuç.Bunlar temel yönergelerdir.Ancak bilimin çoğu dalı birbirinden farklı işleyecektir.Mesela parçacık fizikçileri Higgs bozonunu doğrudan gözlemleyemezler.Bunun yerine istatistiklere güvenirler.Ancak bu olmadığı manasına gelmez ve fiziğin bilim olmadığı manasına gelmez.Psikolojide insan zihni ve davranışının incelenmesidir.Yıllarca psikolojide hipotezler,deneyler ve analizlerle deneyimler toplanmaya devam edilmektedir.Ve psikolojide diger bilim dallarında olduğu gibi ilerleme devam etmektedir.Nature,Pubmed gibi bilimsel dergiler yüzlerce Psikoloji makalelerini zevkine yayınlamıyor.

Kaynaklar

1.Video YT-SciShow-https://www.youtube.com/watch?v=Zohkzd0MYiI

2.https://en.wikipedia.org/wiki/Psychological_testing

3.https://en.wikipedia.org/wiki/Functional_magnetic_resonance_imaging

4.https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_method

5.https://slate.com/technology/2016/10/why-the-replication-crisis-seems-worse-in-psychology.html

6.http://www.psychologicalscience.org/media/myths/myth_27.cfm 

7.http://www.cevirigazetesi.org/psikoloji-gercekten-bir-bilim-midir/

8.https://www.psychologytoday.com/intl/blog/supersurvivors/201710/is-psychology-really-science

9.https://www.youtube.com/watch?v=JCuPlwVUY38&t=216s 

10.https://psychology.osu.edu/about/what-psychology