Primat uzmanı Frans de Waal'in TED konuşmasından bir parça. Sayıları bazılarına göre beş bazılarına göre altı olan, ahlakın temel direklerinden biri olan "eşitlik ve adalet" duygusu üzerine. Veya, "Ahlaklı olabilmek için inanç gerekli midir?" sorusuna küçük bir yanıt.
"Eşit İşe Eşit Ücret" İlkesi ve Maymunlar
Prof. Frans De Walls ve ekibi tarafından Emory üniversitesinde yapılan bu davranış deneyinin altyapısı oldukça basit.Deney şu şekilde; iki maymun birbirini görebilecek şekilde konumlandırılır. önce iki maymuna da, içerideki taşı vermesi karşılığında çok sevdikleri üzüm verilir. 25 kere tekrarlanan bu işlem sırasında hiç bir sorun çıkmaz. Daha sonra sağdaki maymuna, içerideki taşı vermesi karşılığında, yine üzüm verilir. Soldaki maymuna da aynı işlem uygulanır ama bu sefer taş karşılığında hoşlanmadıkları bir yiyecek olan salatalık verilir. Ve tüm olayın farkında olan soldaki maymun bu duruma her seferinde aşırı derecede tepki verir ve salatalığı verene fırlatır. eşit olmayan dağıtımı protesto edip tepki koyabilen maymun zekası ve adaletsizliğin kralını yapanlara ses çıkarmayıp destek veren insan zekası.
Fakat bu deney maymunların adalet istediğini kanıtlamıyor aslında. Salatalık verilen maymun sinirleniyor, ama üzüm alan maymunun kendi durumundan rahatsız olduğunu gösteren bir kanıt bulunmuyor.[1]
Köpeklerin eşitsizliğe karşı tepki verdiği çalışmada mevcut,
çalışmaya göre patini ver komutuna uyan köpeklerden birisine ödül (yiyecek) verilince, diğer köpek patisini vermekte gitgide daha isteksiz davranmaya başlıyor, sonuçta komuta itaat etmeyi reddediyor.[3]
Haksızlık duygusu insanı nasıl davranmaya iter?
ABD’deki Ulusal Basketbol Ligi (NBA) oyuncuları dünyada en yüksek ücret alan sporcular arasında biliniyor. 2007-8 sezonunda en yüksek ücret 20 milyon dolar civarında iken 50 oyuncu ise 10 milyonun üzerinde ücret alıyordu. Bu sezon önemliydi, çünkü iki psikolog 100’den fazla NBA maçında hakemin faül verdiği, fakat oyuncuların faül yapmadıklarını düşündükleri durumları araştırmıştı. Faül yapılan oyuncuya serbest atış verilerek takımı için puan kazanma olanağı sağlanıyordu. Psikologlar büyük ölçüde rekabet içeren bu spor dalında, yüksek ücretli basketbolcuların hak etmedikleri halde serbest atış verildiğinde nasıl davrandıklarını araştırıyordu.Bu oyuncular serbest atışta puan kazanmak için her tür motivasyona sahipti, ama haksız yere kazanılmış serbest atışlardı bunlar. Psikologlar bu tür durumlarda yapılan atışlarda puan kazanma durumuna çok az rastlandığını, genel ortalamanın ve oyuncuların kişisel ortalamalarının çok altında olduğunu gördü.
Eğer böylesine rekabetçi bir sporda en iyi ücret alan oyuncular suçluluk duygusuyla puan almaktan geri duruyor ise en acımasız ortamlarda bile adalet içgüdüsünün kendisini gösterdiği söylenebilir.[4]
Kaynaklar,
1.https://www.nature.com/articles/nature01963#a1
2.video- https://www.ted.com/talks/frans_de_waal_do_animals_have_morals#t-209387
3.https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=97944783
4.http://www.bbc.com/future/story/20150419-are-you-honest-without-realising
