Yerel halk tarafından "Aju Tasch" yani "Ayı taşı" olarak bilinen "Denisova mağarası"ndaki kazılarla bulunan bir insan türüdür. Bu mağara, Kazakistan sınırına yakın bir Sibirya ilinde bulunur.18. yüzyılda Denis adında bir asosyal keşişin evi olması nedeniyle rusçaya denisova olarak geçen mağarada bulunan insansı iskelete verilen ad.
Paleantologlara göre Neandertal ve Homo Sapiens' den sonra en son keşfedilen modern insan türüdür Denisovalılar.Neandertaller ve ilk modern insanlarla birlikte asya'da yaşadığına inanılan üçüncü insan türü. [1]
Keşfedilmesi arkeolog Alexander Tsybankov'un 2008 yılında denisova mağarasındaki çökelleri kazarken küçük bir kemik parçası bulmasıyla başladı. Kemik, bir primatın parmak ucundan kopmuş bir parça olduğu anlaşılacak kadar sağlam kalabilmiş. 30-50 bin yıl öncesine kadar Sibirya'da insandan başka primatın yaşadığına dair kanıt bulunamadığı için bu fosilin bir insan türüne ait olduğu, aynı zamanda gelişimini tamamlamadan kaynaşan eklem yüzeyine bakılarak sekiz yaşında öldüğü düşünülmüş.
Daha önce aynı çökellerde sadece modern insanın yapabileceği buluntulara (cilalı yeşil taştan yapılan bilezik) rastlandığı ve civardaki başka mağaralarda Neandertallere ait dna'lar bulunduğu için bu kemiğin bir Neandertale ait olduğu fikri de ortaya atıldı.
Analiz sonucu
Derevianko kemiği ikiye bölerek bir parçasını California'daki bir laboratuvara, bir parçasını da Max Planck evrimsel antropoloji enstitüsü'ndeki evrimsel genetik uzmanı Svante Paabo'ya ulaştırdı. California'daki laboratuvardan bir daha hiç cevap alınamadı. Paabo da o aralar Neandertal genomunun ilk dizisini çıkarıyor olduğu için bu fosil ancak 2009 yılında Johannes Krause tarafından ilgi görmüş.Krause, öğrencisiyle birlikte parmak kemiğinin mitokondriyal dna'sını çıkararak dna dizisini günümüz insanı ve Neandertallerle karşılaştırdı. Bu sayede parçanın ne modern bir insana, ne de bir neandertale ait olduğu; aksine şimdiye kadar hiç rastlanmamış bir türün parçası olduğu anlaşılmış oldu.
2010 yılında, biri derevianko buluntuları, diğeri ise derevianko mağarasında olmak üzere parmak kemiğine benzer dna taşıdığı ortaya çıkan iki adet diş fosili bulundu. ikinci diş normal bir insan dişinden iki kat daha büyük çiğneme yüzeyine sahip olduğu için, bu büyüklükte bir dişin mağara ayısına ait bir diş olabileceği düşünülmüş. ancak dna testleri sonucunda Denisovan insanına ait olduğu ortaya çıktı.Paabo dişlerden çok az dna elde edebildi ancak parmak kemiğine sahip olan bireye ait olmadıklarını anlamış. Fakat dişler, bu canlıların aynı popülasyondan geldiğinin kanıtı.
(kemik parçasına yapılan dna analizinde y kromozomu bulunmaması üzerine fosilin küçük bir kıza ait olduğu da ortaya çıkmış oldu.)
2010 yılında aynı mağarada bir de ayak parmak kemiği bulunmuş. 2011 yılında bu kemiğin bir Neandertale ait olduğu anlaşıldığında; Denisova yeryüzünde üç farklı insanın yaşadığı bilinen tek yer olarak bilim insanları için önemli bir araştırma sahası haline geldi.
This prehistoric species was discovered less than a decade ago through genetic analysis of a finger bone unearthed in northern Siberia. Replica of the pinky finger bone found in 2008 in the Denisova Cave. Museum of Natural Sciences in Brussels, Belgium.[7]
Neandertal dna'sı, Neandertallerin uzun süre önce yok olmuş bir tür olduğunu kanıtlıyordu. Ancak Neandertallerin yok oluşu, atalarımızın Afrika'dan çıkarak onların yaşadığı bölgeler olan batı asya ve avrupa'ya göç edişinden kısa bir süre sonra gerçekleştiği için birtakım soru işaretleri oluşuyor.Tahminlere göre Neandertaller, Afrika'dan göç eden atalarımız tarafından yok edilmiş olabilir. Ancak 50 bin yıl sonra çoğumuzda ortaya çıkan Neandertal dna'sı bir şekilde karışım yaşandığını gösteriyor.Bundan etkilenmeyen tek modern insan grubu Afrikalılardır. çünkü karışım bu kıtanın dışında gerçekleşmiş. Denisova insanının genomu Neandertallerle daha yakın bir akrabalıklarının olduğunu gösteriyor. Fakat modern insanda da izleri bulundu. Denisova insanını farklı insan popülasyonlarıyla karşılaştıran bilim insanları; Yeni Ginelilerin, Melanezya adalarındaki diğer halkların ve Avustralya aborjinlerinin Denisovan'dan izler taşıdığını görmüşler.
Bu verilere göre Paabo ve diğerleri bir senaryo oluşturdular:
Modern insanın atası 500 bin yıl önce Afrika'da Neandertalleri ve Denisovan'ı oluşturacak soydan ayrıldı. (üç türün de ortak atası homo heidelbergensis) atalarımız Afrika'da kalmış ancak Neandertal ve Denisovan'ın ortak atası göç etmiş. Sonra bu iki soy da birbirinden ayrılmış ve Neandertaller Avrupa'ya, Denisovanlar ise doğuya göç ederek tahminen Asya kıtasında yaşamaya başlamış.Daha sonra modern insanlar Afrika dışına çıkmış. Ortadoğu ve orta asya'da Neandertallerle karşılaşıp melezlenmişler. Bir kısmı doğuya doğru ilerleyip güney doğu asya'da Denisovanlarla karşılaşmış ve onlarla da melezlenmiş. Sonrasında bu dna'larla birlikte Avustralya'ya gitmişler.
Neandertaller anne ve Denisovalı babadan"Denny"
Henüz bütün iskeleti bulunmamış olsa da bir uzun kemik parçasından dna elde edilmiş ve analizler sonucunda, en az 13 yaşında olan bu bireyin annesinin Neandertal, babasının denisovalı olduğu tespit edilmiştir. Kendisine, anne ve babasına atıfla, "Denny" ismi verilmiş. Mitokondri genomu bir Neandertale ait olduğundan annesinin Neandertal olduğu anlaşılıyor.
Neandertal ve Denisovanlar birbirinden yaklaşık 390 bin yıl önce ayrılmış olan iki insan türüdür. Bu iki türe ait önceki genomlar zaten karışımın izlerini taşıyordu, ancak ilk kez direkt olarak yavrularının izine rastlandı. bu yavru, eşit oranlarda (%40) neandertal ve denisovan dna'sı içeriyor.
Analizler gösteriyor ki Denisovan babasının soyunda da Neandertal ata mevcut. Zaten arkaik homininlerin karışmasının tarihte bir kez gerçekleşmediği biliniyordu. Görülen o ki oldukça sık çiftleşmişler.
çalışmanın son paragrafında, iki türün kendilerinden daha büyük insan topluluklarının arasına karışarak ortadan kaybolmuş olabileceği belirtiliyor.[2]
A bone fragment of 'Denisova 11', evidence of interbreeding of a Neanderthal and a Denisovan, found in 2012 by Russian archaeologists at Denisova Cave in the Altai Mountains of Siberia. Telif: UNIVERSITY OF OXFORD/Max Planck InstituteSource:AFP
Matthias Meyer'in tek iplikli kısa dna parçasını da değerlendirebilen buluşu sayesinde 2012'de parmak kemiğinin genomu çıkarıldı. Elde edilen genoma göre anne babanın genomu arasında çok az bir değişiklik vardı. Ancak farklılıkların genomlar arasında yayılmış bir şekilde bulunması anne babanın akraba olmadığını kanıtlıyordu.
Edinilen bilgiler Denisova popülasyonunun genetik çeşitlilik geliştirecek kadar büyük olmadığını hatta 125 bin yıl önce kesin çöküş yaşadığını düşündürüyormuş. sekiz yaşındaki kız, türün son örneği bile olabilir.Bu arada modern insan atalarının popülasyonu büyüyor. Bu popülasyona dair sayısız kanıt varken, Denisova insanlarına dair sadece bir kemik parçası olması araştırmayı zorlaştırdığı gibi, araştırmacıları heyecanlandırıyor.
Paabo ve arkadaşlarının hedefi insanı insan yapan şeyin ne olduğu ve en son atamızdan ayrıldıktan sonra genetik kodumuzda ne gibi değişiklikler olduğunu bulmak.
Denisova insanlarının genomları daha çok maymunsu ve şimdiki insanlarla karşılaştırıldığında modern insanın genetik tarifi adlı protein fonksiyonunu etkileyebilecek 25 değişimi içeren bir liste ortaya çıktı.
Bu proteinlerden 5 tanesinin beyin fonksiyonlarını ve sinir sistemini etkilediği zaten biliniyordu. Burada yer alan iki genden birinin mutasyonu otizm ile, diğeri ise dil ve konuşma ilgili.Ancak Denisova insanı ve yeryüzündeki diğer canlılardan farklı düşünmemiz, davranmamız ve konuşmamız için bizi nasıl etkilediği hala bilinmiyor.
Türler ve atalar
Neandertal ile Denisovan'ın ortak bir atadan türediği düşünülmektedir. Bu ortak ata ile Homo Sapiens'in ortak bir atası bulunmaktadır. Kısacası Neandertal ile Denosivan birbirine bir kuşak daha yakınken Homo Sapiens ikisine de biraz daha uzaktır.
Bugün batı asya ve avrupa kökenli ırklarda %1-2 civarında Neandertal genleri bulunduğu düşünülmekteyken, doğu asya ırklarında Denisovan genleri %5 civarında gözlenmekte. ama bu ortak atadan gelenlerle değil, aynı dönemde gözlenen ırkların çapraz çiftleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Yani dna'nızda solucan geni olması ile aynı şekilde değil, çünkü atalarınız solucanla çiftleşmedi. Bu çok şaşılacak bir şey değil, Neandertal'lerin de Denisovan'larla çiftleştiği ve birbirlerine gen aktarımı yaptığı, hatta bilinmeyen bir homonid'in de olduğu ve bundan da katkı geldiği biliniyor.Eldeki verilere göre küçük kız hakkındaki tek tahmini portre ise koyu renk saçlı, koyu renk gözlü ve koyu renk tenli olduğu.
Benzer şekilde Denisovan'lardan aktarılan genlere bakıldığında, Tibet'te yüksek rakımda düşük oksijenle yaşayan ırkların buna uygun genetik yapıları olduğu biliniyordu, ancak 2014'te bunun denisovan'lardan aktarılan epas1 geniyle mümkün olduğu ortaya çıktı.[3]
Avustralya, Polenizya ve Papua yeni Gine yerlilerinde %1 oranında dna sı bulunan akrabalarımız.[4]
Denisovalılar son buzul çağı’nda yaşadı. iki ayak üzerinde yürümüşler ama diş yapıları, Neandertaller ve modern insandan çok yaklaşık bir milyon yıl önce yok olan Homo Erectus’u andırıyor. Gen dizilimini yapan Max Planck’tan dr. Richard Green, özetle şunları söylüyor: "insanın erken dönem atalarından bir grubun 300 bin ila 400 bin yıl önce Afrika’yı terk ettiğini ve kollara ayrılarak yayıldığını düşünüyoruz. Bir kol Neandertallere evrilirken diğeri doğuya yönelerek Denisovanları oluşturmuş. 70 bin yıl önceki bir başka göç dalgasında da modern insan Afrika’yı terk etmiş...” Bulgular, insan soyağacında yakın dönemde yaşamış üç türe işaret ediyor: Modern insan(Homo Sapiens), Neandertal ve Denisovalılar.
Kaynaklar,
1.https://www.ru.nl/donders/@721249/donders-lecture-0/ rus
2.https://www.nature.com/articles/s41586-018-0455-x eksiseyler
3.https://www.nature.com/articles/nature13408
4.https://www.ancient-origins.net/news-evolution-human-origins/ancient-denisovan-dna-discovered-modern-pacific-islanders-005569
5.https://www.news.com.au/technology/science/evolution/teenagers-bones-reveal-her-mother-was-a-neandertha-and-her-father-something-else/news-story/c2939e16d1a7e3daf9ebd5d34fbd015e
6.Video-MaxPlanckSociety-https://www.youtube.com/watch?v=-1Nrm-M-m14&feature=player_embedded
7. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Denisova_Phalanx_distalis.jpg
