Madagaskar’da fotoğraflanan bir erkek leopar bukalemun (Furcifer pardalis)
Bukalemunlar`ı tanıyalım
Bukalemun, sürüngenler sınıfının Chamaeleonidae familyasından belli etmek istedikleri duygulara göre renk değiştirebilen, omurgalı hayvanlar ortak adı.
Birçok yönden kertenkelelerden farklılıkları bulunduğundan, bazı bilim insanları kertenkeleleri Rhiptoglossa alt takımına dahil ederler.
Sık renk değiştirme yeteneğiyle bilinen bukalemunun, kuyruklu sürüngenler takımında ayrı bir yeri vardır. Bağlı olduğu bukalemungillerin Afrika, Madagaskar , Hindistan, Akdeniz kıyıları ve İspanya'nın güneyinde yaşayan 80'den fazla türleri vardır. Haziran 2015 yılı itibarıyla bilinen 202 türü bulunuyor.[kaynak3]
Türkiye`de bukalemun varmı?
Afrika kıtası gibi sıcak iklimlerde boy gösterirler.Ülkemizde yaşayan türü chameleo chameleon(adi bukalemun)'dur.Özellikle akdenizde İskenderun ve Antalya`nın belli bölgelerinde ve İzmirde yaşarlar.
Dünya'da bulunan bukalemun çeşitlerinin nerdeyse yarısı Madagaskar'da bulunuyor[kaynak4]
Bukalemunlar`da avlanma ve anatomileri
Farklı yönlere bakan gözleri ile hem avı takip eder hem de düşmanından sakınmaya çalışır.Avı tespit edip avlanma mesafesine girdiğinde iki gözüyle odaklanıp, sağa sola sallanır tam mesafeyi tespit ettikten sonra büyük bir hızla 22 km/sn ile avına dilini atar.Dili birbiri içine geçmiş kıkırdaktan oluşup salgıladığı kaygan sıvıdan ibarettir.Birbiri üzerinde kayan kıkırdaklar, ucundaki daha sert parça ve vantuz kısmı sayesinde avına isabet eden dil ava yaşama şansı tanımaz.
Özgün bir vücut şekilleri vardır. Vücutları yanlardan basık bir yapıdadır. Uzun kuyrukludurlar ve ağaçlarda haraket ederken de kullanabildikleri kuyrukları diğer kertenkelelerde olduğu gibi kopmaz. Başlarının her iki tarafında çıkıntı şeklinde yer alan tuhaf görünüşlü gözlerini birbirlerinden bağımsız olarak haraket ettirebilme yeteneğine sahiptirler. Parmakları kıskaç şeklindedir.
En bilinen özellikleri renk değiştirebilme yetenekleridir. Genellikle siyah,gri,yeşilin tonları, kahverengi vb renklerde, ya düz bir renk yada siyah,yeşil veya gri tonlarında bir zemin rengi üzerine siyah-gri-kahverengi-yeşil desenli olurlar. Yaşam alanlarını başlıca ağaçlar,çalılıklar,makilikler oluşturur.Böcekler başlıca öğünleridir.Oldukça obur oldukları söylenebilir.Bazı türleri yakalayabileceği diğer kertenkeleleri,kuşları hatta kendi türlerinide yiyebilmektedir.
Bukalemunlar`da üreme
Erkek ve dişi cinsiyetleri vardır.Dişiler çiftleştikten sonra toprak altına yumurtalarını bırakır.Yumurtadan çıkan yavrular erginlerin tüm özelliklerini gösterebilir.Doğal düşmanları yılanlar ve kedilerdir.
Bukalemunlar neden renk değiştirir?
Bulundukları ortama göre renk değiştirmezler.Bir bukalemun durağanken yeşildir, yani yapraklı çevresiyle doğalında bir uyum halindedir. Bunu hiçbir zaman yapmazlar. Bu tamamen bir mittir.Duygusal haller sonucunda renk değiştirirler. Korktuklarında, bir tehlike atlattıklarında ya da başka bir bukalemunu alt ettiklerinde renk değiştirirler. Karşı cinsten bir bukalemunu gördüklerinde ve bazen de ısı ya da ışık değişikliklerinde renk değiştirirler.
Bukalemunlar nasıl renk değiştirir?
Bukalemun, sürüngenler sınıfının Chamaeleonidae familyasından belli etmek istedikleri duygulara göre renk değiştirebilen, omurgalı hayvanlar ortak adı.
Birçok yönden kertenkelelerden farklılıkları bulunduğundan, bazı bilim insanları kertenkeleleri Rhiptoglossa alt takımına dahil ederler.
Sık renk değiştirme yeteneğiyle bilinen bukalemunun, kuyruklu sürüngenler takımında ayrı bir yeri vardır. Bağlı olduğu bukalemungillerin Afrika, Madagaskar , Hindistan, Akdeniz kıyıları ve İspanya'nın güneyinde yaşayan 80'den fazla türleri vardır. Haziran 2015 yılı itibarıyla bilinen 202 türü bulunuyor.[kaynak3]
Türkiye`de bukalemun varmı?
Afrika kıtası gibi sıcak iklimlerde boy gösterirler.Ülkemizde yaşayan türü chameleo chameleon(adi bukalemun)'dur.Özellikle akdenizde İskenderun ve Antalya`nın belli bölgelerinde ve İzmirde yaşarlar.
Dünya'da bulunan bukalemun çeşitlerinin nerdeyse yarısı Madagaskar'da bulunuyor[kaynak4]
Bukalemunlar`da avlanma ve anatomileri
Farklı yönlere bakan gözleri ile hem avı takip eder hem de düşmanından sakınmaya çalışır.Avı tespit edip avlanma mesafesine girdiğinde iki gözüyle odaklanıp, sağa sola sallanır tam mesafeyi tespit ettikten sonra büyük bir hızla 22 km/sn ile avına dilini atar.Dili birbiri içine geçmiş kıkırdaktan oluşup salgıladığı kaygan sıvıdan ibarettir.Birbiri üzerinde kayan kıkırdaklar, ucundaki daha sert parça ve vantuz kısmı sayesinde avına isabet eden dil ava yaşama şansı tanımaz.
Özgün bir vücut şekilleri vardır. Vücutları yanlardan basık bir yapıdadır. Uzun kuyrukludurlar ve ağaçlarda haraket ederken de kullanabildikleri kuyrukları diğer kertenkelelerde olduğu gibi kopmaz. Başlarının her iki tarafında çıkıntı şeklinde yer alan tuhaf görünüşlü gözlerini birbirlerinden bağımsız olarak haraket ettirebilme yeteneğine sahiptirler. Parmakları kıskaç şeklindedir.
En bilinen özellikleri renk değiştirebilme yetenekleridir. Genellikle siyah,gri,yeşilin tonları, kahverengi vb renklerde, ya düz bir renk yada siyah,yeşil veya gri tonlarında bir zemin rengi üzerine siyah-gri-kahverengi-yeşil desenli olurlar. Yaşam alanlarını başlıca ağaçlar,çalılıklar,makilikler oluşturur.Böcekler başlıca öğünleridir.Oldukça obur oldukları söylenebilir.Bazı türleri yakalayabileceği diğer kertenkeleleri,kuşları hatta kendi türlerinide yiyebilmektedir.
Bukalemunlar`da üreme
Erkek ve dişi cinsiyetleri vardır.Dişiler çiftleştikten sonra toprak altına yumurtalarını bırakır.Yumurtadan çıkan yavrular erginlerin tüm özelliklerini gösterebilir.Doğal düşmanları yılanlar ve kedilerdir.
Bukalemunlar neden renk değiştirir?
Bulundukları ortama göre renk değiştirmezler.Bir bukalemun durağanken yeşildir, yani yapraklı çevresiyle doğalında bir uyum halindedir. Bunu hiçbir zaman yapmazlar. Bu tamamen bir mittir.Duygusal haller sonucunda renk değiştirirler. Korktuklarında, bir tehlike atlattıklarında ya da başka bir bukalemunu alt ettiklerinde renk değiştirirler. Karşı cinsten bir bukalemunu gördüklerinde ve bazen de ısı ya da ışık değişikliklerinde renk değiştirirler.
Bukalemunlar nasıl renk değiştirir?
Bukalemunlar üzerine yapılan bir araştırma bukalemunların renk değiştirmesinin bilinenden çok farklı olduğunu ortaya koydu.[kaynak2]
Bukalemun renk değiştirme özelliğiyle doğadaki en dikkat çeken
hayvanlardan biri. Birçok zaman ortama göre hal ve hareketlerini
değiştiren insanlara “bukalemun gibi” yakıştırmasını yaparız ancak yeni
yapılan araştırmayla aslında bukalemunların renk değiştirmediği ortaya
çıktı.Cenova Üniversitesi’nde fizikçi ve biyologların katılımıyla bir araştırma yapıldı. Yapılan araştırma bukalemunların renk değiştirme yöntemlerinin önceden bilinene göre çok daha farklı olduğunu ortaya çıkardı. Eskiden bukalemunların deri altında farklı renklere ait pigmentlerin olduğu ve bukalemunların bunları istediği şekilde kontrol ederek renk değiştirdiği düşünülüyordu.
Aslında renk değiştirmiyor
Bukalemunların pigmentlerle ilişkilendirilen renk değiştirme özelliğinin farklı ortaya çıkmasının yanında bukalemunların derilerinde normal renkleri olan yeşili içeren pigmentlerin bile olmadığı bulundu.Yeşil renk gerçekte iki farklı mekanizmayla oluşur: pigment rengi ve yapısal renk.
Araştırma sonuçlarına göre bukalemunların bir pigment hücresinin içinde 130 nanometre boyutundaki bu küçük kristaller arasındaki boşluklar arttıkça, dışarıdan gelen ışınları yansıtması da farklılaşıyor. Sarı pigment hücrelerinin altındaki bir kafeste sistemli bir şekilde dizili bulunan 130 nm boyutunda minik kristaller var. Işık bu kristallerde kırınıma uğrar, aralarındaki boşluktan dolayı mavi ışık yapısal olarak girişime uğrayıp güçlü bir şekilde yansır.
Bu, bir morfo kelebeğinin kanadının hareket ettikçe yanardöner mavi bir renk oluşturmasına çok benzerdir.
Herhangi bir mavi pigment yoktur, tek bir renk için güçlü bir yansıtıcı görevi yapan nano ölçekte düzenli bir yapı vardır sadece.
Yani bir bukalemunun yeşil görünmesinin nedeni pigmentten gelen sarı ışık ve onun altındaki kristal yapıdan yansıyan mavi ışığın kombinasyonudur.
Peki bukalemunlar bu yeşil rengi turuncuya ve kırmızıya nasıl çevirir?
Önceden renk değişiminin, renkli hücrelerdeki ayrışan pigmentlerle sağlandığı sanılıyordu.
Ama bilim insanları, değişen şeyin aslında alt taraftaki kristaller olduğunu buldular.[kaynak5]
Kristaller arasındaki daha büyük boşluklar daha uzun dalga boylarını yansıtmada daha iyidir.
Yani aralık arttıkça renk maviden yeşile, sarıya, turuncuya ve kırmızıya doğru değişir.
Bilim insanları durağan yeşil bukalemunlar ile uyarılmış sarı bukalemunların deri örneklerini karşılaştırdılar. Ve buldular ki uyarılmış bukalemunda kristaller arası boşluk çok daha fazla.
Burada tek bir hücrenin büyütülmüş hali ile hücrenin yansıttığı rengin maviden yeşile, yeşilden sarıya, turuncuya ve kırmızıya değişimini görebilirsiniz.
Buna ek olarak, aralarındaki mesafe azalırken kristallerden yansıyan ışığı gösteren bir bilgisayar simulasyonu da bu gözlemlerle birebir uyuşmakta.
Dahası, deriye uygulanan fiziksel basınç kristallerin sıkışmasına yol açarak daha çok mavi yansıtmasına neden oluyor.
Bu basınç kaldırılınca kristaller tekrar genleşerek daha fazla yeşil ışık yayar.
Ama bu kristaller daha büyüktür, daha aralıklıdır ve daha düzensizdir.
Bunun anlamı, spekturumun kızılötesi kısmında daha uzun dalga boylu yansıtma yaptıklarıdır ve daha geniş bir aralıktaki dalga boylarını yansıtırlar.
Bu bukalemunlar parlak güneşli habitatlarda yaşadıkları için bu katmanın görevinin güneşten gelen ısıyı yansıtmak olabileceği düşünülmektedir.
Yani erkek bukalemunlar kırmızı ve sarı pigmentler salarak renklerini değiştirmezler.
Onun yerine daha harika bir şey yaparlar.
Onlar, görünür spektrum dahilindeki yapısal renkleri oluşturmak adına nano ölçekli kristaller arasındaki mesafeyi bizzat ayarlarlar. Yani aslında bukalemunun rengi aynı kalıyor fakat bize yansıyan renkler değişiyor. Farklı kristaller arası mesafelerde farklı renkler ortaya çıkıyor. Cenova Üniversitesi tarafından yapılan çalışmanın ayrıntılarını aşağıdaki videodan izleyebilirsiniz.[kaynak1]
Kaynaklar,
1.Video-Veritasium-https://www.youtube.com/watch?time_continue=239&v=SQggDnScsvI
2.https://www.livescience.com/50096-chameleons-color-change.html
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Chameleon
4.http://www.wildmadagascar.org/wildlife/chameleons.html
5.https://www.nature.com/articles/ncomms7368
