Pavlov`un Koşullanma Deneyi
Herkes tarafından bilinen bu deney " şartlı koşullandırma " olarak bilinse de aslında yapılmak istenen " sindirim sisteminin psikolojisi " araştırmaktı.
Bu köpek tükürük bezi ve sindirim sitemi arasındaki ilişki için bir denekti. Köpeğine yiyecek vermeye başladığında, yanıp sönen ışığı, tıklama sesi veren aleti, zili oynatacaktı. Bu olaylar köpeğin zihnindeki uyarıcıları harekete geçirecek etkenlerdi. Bu olaylardan önce köpek eti gördüğünde salya akıtıyordu.Yiyecek ve uyarıcılar eşgüdüm köpeğe uygulandı. Bir süre sonra köpek sadece zil sesi ile salya akıtır oldu. Yiyecek verilmeden sadece zil sesi dahi köpeğin salyasını akıtır durumdaydı.
Pavlov'un köpeği, Pavlov’un "şartlandırılmış refleks" diyeceği bir davranış sergiliyordu. Zilin sesi, yiyecek ile özdeşleşmişti. Zil sesi geldiğinde yiyecek gelmiş gibi tepki veriyordu ve salya akıtıyordu. Pavlov için bu şartlandırmaydı. Köpek bu tarzda çok fazla itaatkar davransa da, bu davranışı kısa sürmekteydi. bunun sonucunda şartlı refleksin kalıcı olmadığı anlaşıldı.
Pavlov yaptığı bu deneyde nobel ödülünü koşullanmadan değil sindirim psikolojisinden aldı.[kaynak]
Fakat öteki kültürlerde Pavlov'un köpeği, aslında klasik koşullanma davranışıyla kabul edildi.
2. Dünya Savaşında Savaşın Seyrini Değiştirmesi
İkinci Dünya Savaşı’nda 20 milyonun üzerinde vatandaşını kaybeden Sovyetler Birliği’nin Hitler Almanyası’na karşı direnişi adina farkli yöntemler kullandilar. Sovyetler, Almanlara karşı zafere ulaşmak için sadece insan gücünü değil, savaşta yararlılık gösterebilecek her canlıyı seferber etmiştir. Bu canlılar arasında özellikle köpekler önemli bir rol oynamıştır.[Youtube]-[Youtube2]
Birinci Dünya Savaşı’nda Rusların köpekleri muhabere ve bekçilik amaçlı kullandıkları bilinmektedir. 1914’te cepheye 600 köpek gönderilmiştir. Almanlar ise 6 bin köpeği muhaberede, sıhhiyede ve yük taşımasında kullanmıştır.Sovyet Ordusu, İkinci Dünya Savaşı’nda köpeklerin kullanım alanını çok daha genişletir. İlk akla gelebilecek bekçiliğin, haberleşmenin, mayın aramasının ötesinde köpekler Alman ordularının tanklarının imhasında da çok önemli bir görev üstlenmişlerdir.
Bu hikâye SSCB’nin Devrimci Askeri Konseyi’nin 23 Ağustos 1924 tarihli 1089 nolu emriyle başlar. Bu emir, askeri ve spor alanında köpek yetiştirecek bir merkezi okulun açılmasını öngörmektedir. İşe haberleşme, arama, sıhhiye, bekçilik ve spor alanlarında farklı cinslerden köpek yetiştirmekle başlanır.
1930’larda tanksavar köpeklerin yetiştirilmesi fikri ortaya çıkacak ve bununla ilgili çalışmalara girişilecektir. Bu fikir, ilk olarak okulun öğrencilerinden Şoşin’in aklına gelir. Tanklara karşı normal mayınlar, çok etkili olmamaktadır. Tankın denk gelmesi için çok fazla mayın kullanılmalıdır, bu da çok maliyetli olmaktadır. Mayın, tankı beklememeli; mayın, tankı kendisi bulup yok etmelidir.
1935 Mart’ında ilk denemeler yapılır. Ardından tanksavar köpeklerin kullanılmasının taktikleri hakkında bir talimatname de hazırlanacaktır. 1935’te tanksavar köpekler, ordunun resmi bir parçası haline gelmiştir. Onlar, kamikaze köpekler, canlı bomba köpekler, “canlı mayın”, “anti-tank”, tanksavar köpekler olarak çağrılsalar da resmi adı “tank avcısı köpekler (SİT)” olacaktır. 25 Mayıs 1939’da yapılan tatbikatta ise başarı elde edilecektir. Artık dört ayaklı askerler, geleneksel görevleri dışında dünya savaş pratiğinde bilinmeyen yeni bir görevle sahne alacaktır.
Projedeki sorunlar
Tanksavar köpekler, büyük bir gizlilik içerisinde yetiştirilmiş, hatta askeri köpeklerin kullanım alanları anılırken dahi onlardan bahsedilmemiştir. Sovyet tankçıları, tanksavar köpekleri gördüklerinde ya da duyduklarında büyük bir şaşkınlık yaşamışlardır. Tanksavar köpeklerin başarıları da hiçbir şekilde propaganda malzemesi yapılmamış, savaş süresince hep gizli kalmıştır.
Köpek yetiştirme okulunda rehberlerle köpekler arasında duygusal bir bağın kurulmasının engellenmek istendiği de anlaşılmaktadır. Okulun duvarında “Unutma, rehber tanksavar savaşçıdır, köpeği ise düşman tankını imha için araçtır” yazılıdır. Fakat iki ayaklı askerlerle dört ayaklı askerler arasında sıkı dostluklar oluşmuştur. Köpeklere birliklerde asker arkadaşı muamelesi yapılmış, onlar doyurulmadan yemeğe oturulmamıştır. Hatta bir keresinde mamalarının getirilmesinin gecikmesinden dolayı köpeklere iki gün saman verildiğini öğrenen teğmen, alaya gidip üstlerine “Samanı sadece atlar yer, köpekler değil” şeklinde tepki verecek ve bu tepkisi de komutanı tarafından anlayışla karşılanıp durum düzeltilecektir.
Diğer yandan birliklere köpeklerle çalışmaya yatkın ve hayvan sevgisi olan askerlerin seçilmesi öngörülmüşken, savaş dönemi bu, her zaman mümkün olmamıştır. Böyle durumlarda bir de askerlere köpeklere nasıl yaklaşması gerektiği öğretilmek zorunda kalınmıştır. Kimi zaman köpekten korkan askerlerle bile uğraşmak gerekmiştir.
Yapılan ilk plana göre köpekler, boyunlarına bağlanan bombaları tankların altına bırakacaktı. Köpeklerin geri dönüşü sırasında da bombaların infilak etmesiyle saldırı gerçekleşecekti. Ancak istenilen sonuç alınamadı. Köpeklerin çoğu boyunlarındaki bombayı bırakamadığı, bazıları da zamanı ayarlayamadığı için başarısız oldu. Başarısızlığın sonuçları, köpekler ile geri dönen bombaların Sovyet siperlerinde patlamasına kadar vardı.
Bombalama işleminin daha iyi yapılabilmesi için uzaktan kumanda ile yönetim başladı. Köpekler tankın altına girdiği anda uzaktan infilak ettirileceklerdi. Her ne kadar saldırılardaki başarı oranı artsa da köpekler artık geri dönemiyorlardı.
Başarı oranı artsa da istenilen sonuçlar elde edilemedi. Özellikle ilk saldırılardaki başarısızlıklar, köpeklerin amacının Alman ordusu tarafından anlaşılmasına neden oldu.
Bu dönemden sonra köpekler de birincil hedef olarak belirlendi. Savaş alanında görülen her köpek koşulsuz şartsız vuruluyordu.
Savaş meydanında farklı farklı sorunlarla da karşılaşılmıştır. Örneğin köpekler dizel Sovyet tanklarıyla eğitilmiş olduğundan, bazı köpeklerin gazolinle çalışan Alman tanklarıyla karşılaşınca kokudan kafalarının karıştığı da olmuştur. Bazı zamanlarda da korkudan geriye kaçan köpeklerin üzerlerindeki bomba sebebiyle Sovyet askerleri tarafından vurulduğu da raporlara yansımıştır.”
En önemli etkileri Kursk Muharebesi ve Stalingrad savunmasında görüldü. Feda edilen yüzlerce köpeğe karşılık toplam 28 tank etkisiz hale getirildi.
Tarafsız konumdakiler dahil tüm kaynakların doğruladığı en önemli başarılar ise tarihin en büyük tank savaşı olan Kursk Muharebesi ve savaşın dönüm noktası olarak kabul edilen Stalingrad Muharebesi.
Anti-Tank köpekler, Kursk Muharebesi'nde 16, Stalingrad'da ise 12 tankı etkisiz hale getirmeye başardılar. Her ne kadar bu sayılar 2500 tankla saldırıya geçen Almanya'ya karşı az görünse de Hitler'in en çok güvendiği Panzer ve Kaplan tanklarının yok edilmesi savaşın seyrini değiştirdi.
Çekistler Meydanı’na dünyanın tek tanksavar köpekler anıtı
Sovyet yetkililer toplam 300 tankın etkisiz hale getirildiğini duyurdu. Toplamda öldürülen köpek sayısı ise hiç bilinemedi.
Batı, bu sayıyı yalanlayıp çok daha düşük olduğunu savunuyor.[kaynak]
İkinci Dünya Savaşı’ndan muzaffer çıkan Sovyet askerlerinden tanksavar köpek dostlarına şiir yazanlar olmuş, hatta bu köpekler için marşlar bestelenmiş. 2010 yılında da Volgagrad’ın (eski adı Stalingrad) Çekistler Meydanı’na dünyanın tek tanksavar köpekler anıtı dikilmiş.
Pavlov'un köpeklerinin isimleri
Pavlov’un araştırmalarında kullandığı köpeklerin cinsine pek de takılmamıştır. Belirli bir cins köpek aramamış ve her cinsten köpek kullanmış. Hatta çoğu öyle cins köpek de değil, genelde kırma denebilecek köpekler kullanmıştır.
Cold spring harbor laboratuvarı’ndan bir araştırmacı olan Tim Tully’nin current biology dergisinde yayınlanan makalesinde[kaynak], Ivan Pavlov’un köpeklerinin adını niçin araştırdığını şöyle anlatıyor:
On bir sene önce, pavlov’un köpeklerinin adını öğrenmek için Rusya’ya seyahat edip bilimsel bir misyon edindim. Amacım, drozofila’lardaki hafıza değişkenlerine köpeklerini adını vermekti. Ancak o zaman bu asil ruhlu hedefin önünde iki büyük engel bulunuyordu. Öncelikle, elimde çok fazla hafıza değişkeni yoktu ve Pavlov’un köpeklerinden sadece birinin adını öğrenebilmiştim: Bierka. misyonum, tamamen değiştirmekti. Bu yüzden, 1992 yılının bahar aylarında, St. Petersburg şehrinde küçük bir köyde olan koltushi’deki Pavlov enstitüsü’ne gitmeye karar verdim. Böylece, Pavlov’un en son çalıştığı yeri iyice araştırmış olacaktım. Köpeklerin kimliğini bulma çabalarım başarısızlıkla sonuçlandı ve isimlerinin sonsuza dek anonim kalacağını kabul etmeye hazırdım. Tam bu sırada, o gösterişsiz müzedeki yalnız bir kadın, ilgisiz bir şekilde pavlov’un köpeklerinden 40 tanesinin fotoğrafını uzattı bana. isimleri ve her şey vardı.
Pavlov'un köpeklerinin isimleri,bkz.[kaynak]-[kaynak2]
Pavlov’un köpekleri neden bu kadar önemliydi?
Bu köpeklerin salyasının neden bu kadar önemli olduğu merak konusuydu.Pavlov hayvanların (ve insanların) özel bir uyarana karşı ne şekilde reaksiyon göstereceklerine yönelik eğitilebileceği fikri ve teorisi bunu ortaya attığı ilk dönemde dahi büyük ilgiyle karşılanmıştır. Bununla insan davranışı için yeni ve daha nesnel bir yöntem geliştirmeyi amaçlamıştır.
Bugün Pavlovcu koşullanma olarak bilinen yöntem(klasik koşullanma), özellikle fobilere karşı terapilerde kullanılmaktadır. Koşullu öğrenmenin önemli ilkelerinden biri, koşullu bir reaksiyonun (köpekler için salya üretmek) koşullanılan uyaranın (zil) tekrar tekrar koşullanılmayan uyaran olmaksızın (yemek) gösterildiği durumda yoğunluğunun azalmasıdır. Bu süreç, sönümleme olarak bilinmektedir.
Kaynaklar,
1.https://educationalgames.nobelprize.org/educational/medicine/pavlov/readmore.html
2.https://en.wikipedia.org/wiki/Anti-tank_dog
3.http://www.soviet-empire.com/1/military/anti-tank/dog_mine/
4.http://scribol.com/anthropology-and-history/history/the-soviet-suicide-dogs-of-wwii/
5.http://www.academia.edu/29537710/%C4%B0kinci_D%C3%BCnya_Sava%C5%9F%C4%B1_n%C4%B1n_bilinmeyen_fedaileri_Tanksavar_k%C3%B6pekler
6.https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(03)00066-6
7.https://www.quora.com/What-was-Pavlovs-dog-named/answer/William-Halmeck
8.https://www.psychologytoday.com/us/blog/canine-corner/201011/war-morality-and-exploding-dogs
9.Video-TEDed-https://www.youtube.com/watch?v=dgCvNSQ82Iw
