Clickbait'li Manşet"Bilim İnsanları Zamanı Geriye Aldı Mı?"
Geçen hafta ortalık şöyle bir haberle çalkalandı:
"Bilim insanları kuantum bilgisayarıyla yapılan deneyde ‘zamanı geriye aldı’
Bilim insanları, kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın yönünü tersine çevirdiklerini duyurdular. Rus, Amerikalı ve İsviçreli bilim insanlarının yürüttüğü çalışmanın temel fizik kurallarına ters düştüğü ve evreni yöneten kurallarla ilgili algıları kökünden değiştirme potansiyelinin olduğu belirtiliyor. Akademik bir dergi olan ‘Scientific Reports’ta yayımlanan araştırmanın kuantum bilgisayarlarının işleyişine dair de yeni fikirler verebileceği düşünülüyor."
Konu ile ilgili 14 sayfalık bilimsel makale yayımlandı.Nature`dede mevcut.
Ama en azından konunun yanlış veya eksik haberleştirildiğini ve fazla abartldığını ve clickbait oldugunu anlayabiliriz.
Konu Reddit`te bile gündem olmayı başardı ve çözümlendi.
1820'lerde ilk fotoğrafın çekilmesinin ardından bu olayın mesela o dönemde bir kısım medya tarafından 'zamanın durdurulması' olarak duyurulmasına benzer gelişmedir.
Bilim insanları zamanı geriye almadı. Kuantum bilgisayarı kullanarak zamanın tersine çevrilmesini simüle ettiler. Buradaki simülasyon kavramına dikkat. Simülasyonu gerçekleştiren Moskova Fizik ve Teknoloji Enstitüsü’nden Gordey Lesovik yaptıkları çalışmanın termodinamiğin ikinci yasasını ihlal etme ihtimali olduğunu söylüyor.
Bu yasaya göre “izole sistemlerin entropisi asla azalmaz.” Evrendeki her şey düzenden düzensizliğe, kaosa doğru gider. Zamanın oku tek yönlüdür. Simetrik değil, asimetriktir. Gelecek ve geçmiş arasında bir asimetri vardır. Ancak kuantum dünyasında yapılan gözlemler bizim dünyada görmeye alıştığımız şeylerden farklı olabiliyor.
Yeni bilimsel çalışmayı yapan araştırmacılar konuyu bilardo masası analojisiyle açıklamaya çalışmış. Bilardo masasının üstünde başlangıçta üçgenin içindeki toplar bir düzen halindedir. Iskatayla vurduğunuzda toplar masaya dağılır. Düzenden kaosa, geçmişten geleceğe doğru ilerler. Peki ya tekrar bir araya gelip üçgen dizilime geri dönebilir mi bu toplar? İşte yapılan deneyde tam da bu işlem dört aşamada simüle edildi.
Üçüncü aşamada yani popüler analojiyle bilardo topları dağılmış haldeyken araştırmacılar IBM’in kuantum bilgisayarında kendi geliştirdikleri bir programı çalıştırdılar. Program çalıştıktan sonra kaostan düzene geri dönmeyi başardılar. Tabi bu denemeler bilardo toplarıyla değil kübitlerle yapıldı. Kübitler nedir? Kuantum bilgi birimidir. Şu anda kullandığımız bilgisayarlar dijital biliyorsunuz. Yani bilgi 0 ve 1’ler halinde depolanıyor. Kübitlerse kuantum süperpozisyonu denilen bir durumda. Yani aynı anda hem 0 hem de 1 olabiliyor. Kuantum dünyası bizimkinden farklı.Geliştirilen bu özel programla kübitlerin yani popüler analojiyle bilardo toplarının başlangıç durumuna dönmesi sağlanmış. Tabi şu anda bu işlem tam olarak 15 bilardo topunun geriye dönüp başlangıçtaki üçgeni oluşturulması gibi bir şey değil. İki kübitte %85 başarılı olmuş. Üçüncü kübiti eklediklerinde başarı oranı %50’ye inmiş. Yazı tura atmak gibi.Bilim insanları sadece yeni bir algoritma geliştirerek belirsizlik içeren kuantum mekaniğinde tersine deterministik bir süreç işletebilmişler.
Teorik fizikçilere göre yapılan bu işlem bir videoyu geri sarmak gibi bir şey. Zaman geriye gidiyormuş gibi görünebilir ama siz onu seyrederken aslında yine zamanda ileriye doğru gidiyorsunuz. Yani bilim insanları zamanı geriye almadılar.Sabine Hossenfelder`e göre, süreç geriye döndü, zaman değil.
Peki bilardo topları nasıl olur da dağınıklıktan düzene geçebilir?
Bu zamanda geriye gitmek gibi bir şey değil mi? Değil. Meksika Üniversitesi’nde yapılan(Laminar Flow Demonstration) laminar akış deneyini izleyelim. Başlangıçta renkli sıvı damlacıkları mısır şurubunun içine damlatılıyor. Saat yönünde çevrilen kolla sıvılar karıştırılıyor. Sonra saat yönünün tersine çevrilmeye başlanıyor. Buna zamanı geri almak denebilir mi? Denemez. Elinizle saatin akrep ve yelkovanını geriye doğru çevirdiğinizde zaman geriye doğru mu akıyor? Hayır, siz o işlemi yaparken de zaman geçmeye devam eder. Deneyin sonunda başlangıç durumuna geri döndük.
Sonuç olarak bilim insanları zamanı geri almadı. Zaman makinesi icat edilmedi.Zamanı geri almayı değil, reset düğmesini bulmuşlar veya bulmaya çalışmışlar.Bilim açısından haber değeri olmasa da bu tür haberlerin magazin sarmalındaki toplumumuza faydası dokunabilir.
"Eğer zaman yolculuğu mümkün ise gelecekten gelen ziyaretçiler nerede?'' -Stephen Hawking.
Kaynaklar
1.https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47566842?utm_campaign=Bundle&utm_medium=referral&utm_source=Bundle
2.https://www.reddit.com/r/science/comments/b0qbe7/physicists_turn_back_time_by_returning_the_state/
3.Video-Barış Özcan-https://www.youtube.com/watch?v=meRNpiyORVs
4.https://www.technologyreview.com/s/613123/no-ibm-didnt-just-reverse-time-with-a-quantum-computer/
5.https://www.nature.com/articles/s41598-019-40765-6
6.https://m.phys.org/news/2019-03-physicists-reverse-quantum.html
7.https://www.wikiwand.com/tr/Termodinami%C4%9Fin_ikinci_yasas%C4%B1
8.https://www.newsweek.com/time-reversed-quantum-computer-1361215
9.https://edition.cnn.com/2019/03/14/world/russia-scientists-reverse-time-scli-scn-intl/index.html
10.https://www.technologyreview.com/s/613123/no-ibm-didnt-just-reverse-time-with-a-quantum-computer/
11.Laminar Flow Demonstration-https://www.youtube.com/watch?v=_dbnH-BBSNo
