Çernobil Faciası Neden Oldu?-Türkiye'yi Etkiledi Mi?
Amerikan HBO tarafından 5 bölümden oluşması beklenen mini dizisi gündeme yeniden Çernobil`i getirdi.Merak edilen Çernobil videolarında adı geçen eriyik halde bulunan nükleer yakıt; fil ayağının fotoğrafı dizide bir robot ile çekilmemiştir.
Çernobil'in etkisine maruz kalan ülkelerden biri de Türkiye'ydi. Ancak o dönemde Türkiye'de yetkililer bu felaketi o kadar hafife aldı ki, dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral, Karadeniz'de yetişen çayların radyasyondan etkilenmediğini ispat etmek için kameraların karşısında çay içti. Bedeli sonraki yıllarda çok ağır olacak bu felakete ilişkin dönemin bakanı, "Karadeniz'e bir damla mürekkep düştü diye Karadeniz kirlenir mi?' Radyoaktif çay daha lezzetlidir. Rusya'dan iyi bir şey gelmez. Ya komünizm, ya radyasyon" diye dalga geçiyordu. Oysa binlerce kilometre uzaklıktaki İngiltere bile radyasyonun yıkıcı etkilerinden korunmak için önlemler almaya çalışıyordu.
Türkiye'yi tümüyle etkisi altına almış
Radyolojik Koruma ve Nükleer Güvenlik Enstitüsü'nün (IRSN) yayınladığı haritada Çernobil'deki patlama sonrasında yayılan radyoaktif Cesium 137 izotopu yüklü bulutun hareketi gün be gün izlenebiliyor.
26 Nisan - 9 Mayıs 1986 günleri arasında görüldüğü gibi hareket eden radyoaktif bulut Türkiye'yi de tümüyle etkisi altına almış. Renklerin kodlarına gelince, sarı 100 becquerel (Becquerel: radyoaktivitenin etkisine ilişkin ölçme birimi), kırmızı ise en tehlikeli olan 1000 becquerel derecesini gösteriyor.
ABD'de Federal Sağlık Kanunları hala, 1980-1996 arasında Türkiye'de 5 ay geçirenlerden kan alınmasına izin vermiyor.
Hiroşima'ya ve Nagasaki'ye atılan bombaların etkisinden 200 kat daha fazla etkiliydi.
Olayın kahramanı ve baş sorumlusu Anatoly Dyatlov 32. gün`de konuşmuştu.
Hiroşima'ya ve Nagasaki'ye atılan bombaların etkisinden 200 kat daha fazla etkiliydi.
Olayın kahramanı ve baş sorumlusu Anatoly Dyatlov 32. gün`de konuşmuştu.
Peki facia neden oldu?
Çernobil Nükleer Santrali, Ukrayna, Kiev
şehrine 130 km uzaklıkta bulunan ve RMBK-1000 tipi 4 nükleer reaktöre
sahip bir santraldir. Santralde bulunan 1. ve 2. üniteler 1970 ve 1977
yıllarında inşa edilmiş, 3. ve 4. üniteler 1983 yılında tamamlanmıştır.
Kazanın olduğu zaman diliminde 2 ünite daha inşa halindedir. Santrale 3
km uzaklıktaki Pripyat şehrinde 49,000 kişi ve santrale 15 km
uzaklıktaki Çernobil şehrine ise 12,500 kişi yaşamaktadır. Kazanın
olduğu zaman santralin 30 km çapa sahip bölgesinde tahmin edilen toplam
nüfus 115,000-135,000 arasındadır. RBMK-1000 reaktörü Sovyet dizaynı
moderatör olarak grafit, yakıt olarak hafif zenginleştirilmiş Uranyum
kullanan basınç tüpü sistemiyle kaynamalı hafif su reaktörüdür.
25 Nisan günü, Çernobilin 4. ünitesinin
operatörleri bir deney yapmak üzere hazırlık yapmışlardır. Deney, ana
güç kaynağı kaybedildiğinde türbinlerin ne kadar süreyle daha ana
pompalara güç sağlayacağının belirlenmesi üzerinedir. Aynı deney, bir
yıl önce Çernobil santralinde yapılmış ve türbinden gelen gücün çok
hızlı düştüğü gözlenmiştir. Bu deneyde ise yeni voltaj düzenleyicisi
test edilecektir. 26 Nisan gününün ilk saatlerinde deney, operatörler
tarafından başlatılmıştır. Operatör reaktörü kapatmak için harekete
geçtiğinde, reaktör kararsız durumdadır ve kontrol çubuklarının değişik
dizaynı nedeniyle kontrol çubukları reaktöre girdiğinde bir güç artışı
yaşanmıştır. Sıcak yakıt çubuklarının soğutucu su ile temas etmeleri
yakıt çubuklarının parçalanmalarına ve aşırı buhar üretimi sonucu
basıncın yükselmesine sebep olmuştur. Reaktörün dizayn özellikleri
sonucu 3 ya da 4 yakıt demetinin önemli zarar görmesi reaktörün
tahribatına sebep olmaktadır. Basıncın aşırı artışı sonucu reaktörün
1000 ton ağırlığındaki üst kapağı ayrılmış ve yakıt kanallarına zarar
vermiştir. Aşırı buhar üretimi tüm çekirdeği kaplamış ve fisyon
ürünlerinin atmosfere saçılmalarına sebep olan buhar patlamasına neden
olmuştur. 2-3 saniye sonra ikinci bir patlama yakıt kanallarının ve
sıcak grafitin çevreye dağılmasına sebep olmuştur. İkinci patlamaya
neyin sebep olduğu tam olarak bilinemese de Zirkonyum-buhar
etkileşmeleri sonucu ortaya çıkan Hidrojen gazının patlamaya sebep
olduğu düşünülmektedir. Bu patlamalar sonucu 2 işçi hayatını
kaybetmiştir. Grafit ve yakıt parçalarının sebep olduğu yangınlar sonucu
çevreye ciddi miktarda radyasyon salınmıştır. Çevreye salınan aktivite
14x1018 Bq olarak tahmin edilmektedir. Reaktöre saatte
200-300 ton su verilmiştir ancak 1. ve 2. üniteleri su basma tehlikesi
olduğu için yarım gün sonra bu işlem devam ettirilmemiştir. İkinci
günden onuncu güne kadar reaktöre yangını söndürmek ve radyoaktif
parçacıkların salınmasını engellemek amacıyla 5000 ton bor, dolomit,
kum, kil ve kurşun helikopterler ile yanan çekirdeğin üzerine
atılmıştır.Kaza, nükleer enerjinin sivil amaçlı kullanımı tarihinin çevreye, kayıt edilmiş en fazla miktarda radyoaktif madde salındığı nükleer kazadır. Kazadan sonraki 10 gün boyunca havaya büyük miktarda radyoaktif madde salınmıştır. Özellikle iki önemli izotop, İyot-131 ve Sezyum-137, halkın önemli miktarlarda doz almasına sebep olmuştur. Çevreye salınan çoğu madde enkaz üzerinde toplanmıştır ancak daha hafif maddeler rüzgar ile taşınarak Ukrayna, Beyaz Rusya, Rusya ile İskandinavya ve Avrupa'nın bir bölümüne taşınmıştır.
Türbin binasındaki yangına müdahale etmek için gönderilen itfaiye üyeleri dahil, çalışanlar ilk gün için tahmin edilen 20,000 mSv doz almıştır. Haziran 1986 sonlarında 28 kişi( 6 kişi itfaiye personeli) hayatını kaybetmiştir. Alanın temizleme çalışmalarına 200,000 kişi katılmış ve bu kişiler ortalama 100 mSv doz almıştır. Yaklaşık 20,000 kişi 250 mSv ve birkaç kişi de 500 mSv doz almıştır. Daha sonra temizleme çalışmalarına katılan kişi sayısı 600,000 kişiye ulaşmış ve bu kişiler düşük doz almıştır. En yüksek doz 1000 acil durum çalışanı ve kazanın ilk gününde saha içinde çalışan kişiler tarafından alınmıştır.
Kirlenmiş alanlarda maruz kalınan radyasyon, büyük oranda kısa yarı ömre sahip İyot-131 ve daha sonra Sezyum-137 tarafından salınmıştır. Tahmini 1.8 EBq İyot-131, 0.085 EBq Sezyum-137 salınmıştır. Beyaz Rusya, Rusya ve Ukrayna bölgelerinde yaşayan yaklaşık 5 milyon kişinin bulunduğu bölgedeki aktivite toprakta 37 kBq/m2 Sezyum-137, 400,000 kişinin yaşadığı bölgedeki aktivite 555 kBq/m2 Sezyum-137 ölçülmüştür. Pripyat şehri 27 Nisanda boşaltılmış, 116,000 kişinin yaşadığı 30-km çapa sahip bölge 14 Mayısta boşaltılmaya başlamıştır. Boşaltılan bölgede yaşayan insanların çoğunun aldığı doz 50 mSv in altındadır ancak birkaç kişi 100 mSv ve üzerinde doz almıştır.
Yangını kontrol altına alabilmek ve radyasyonu hapsetmek adına bu helikopterlerden 2400 ton kurşun, 1800 ton kum bırakıldı.
Lahit nedir?
Patlamanın ardından hasar gören 4 numaralı reaktörünün etrafına betondan, devasa bir “lahit” (kapak) örüldü.Reaktörü çevreleyen lahtin inşası, 7.000 ton çelik ve 410.000 m3 beton kullanılarak, Kasım 1986’da tamamlandı.
22 Aralık 1988 tarihinde Sovyet biliminsanları, reaktörü kaplayan lahtin yalnızca 20 ila 30 yıllık bir ömre sahip olacak biçimde tasarlandığını açıkladı.
Nükleer reaktörler nasıl çalışır?
Nükleer reaktör, buhar ile elektrik elde eder. Buhar, elektrik üreten türbini döndürür.Tipik tesislerde buhar, kömür yakılarak elde edilir. Nükleer santralde ise bu işi "fisyon" denen şey yapıyor. Bu işlem sırasında uranyum 235 gibi içinde çok sayıda nötron bulunan kararsız bir elemente ihtiyaç vardır. Nötron bir nevi "mermi" gibidir. Mermiler uranyum'un içinde hızla hareket ederler. Eğer uranyum atomlarını birbirine yeteri kadar yakın tutarsak bir atomdaki mermiler diğer bir atoma er ya da geç çarpacaktır. Bu çarpışmadan oluşan kuvvet atomu parçalar. Ortaya çok yüksek miktarda enerji açığa çıkar: fisyon.
Grafite gelirsek,nötronların çok hızlı hareket etmesine "akı"deriz.Normal şartlarda uranyum atomları birbirlerine çarpmazlar.RBMK reökterlerinde nötron akışını yavaşlatıp makul hale getirmek için yakıt çubukları grafitle kaplıdır.
Nedir bu iyot hapı?
Mutlaka merak edenler vardır, bu iyot hapı nedir veya tiroid bezi ile radyasyonun ve iyotun alakası nedir?
Tiroid kandaki iyotu absorbe edip enerjiyi ve metabolizmayı düzenleyen hormonlar üretiyor.Ancak bu bez normal iyot ile radyoaktif iyotu ayırt edecek kadar evrimleşmemiş.Haliyle nükleer kazalarda etrafa yayılan radyoaktif iyotu toplayıp kullanmaya çalışıyor. Bundan da en çok bebekler ve çocuklar etkileniyor.Bunun nedeni ise çocukların iskeletinin ince olması ve dolaysıyla tiroidin de çok çalışması anlamına gelir.Zira akıllı telefon kullanan çocukların tehlikeli radyasyona maruz kalarak beyin tümörleri riskinin yüksek olduğu belirtildi. Burada devreye iyot hapı giriyor.Eğer her gün uygun dozda iyot hapı alırsak ki(ki sıvı hali de var şu an reçetesiz satılıyor) bu bez dışarıdan radyoaktif iyot alma ihtiyacı duymuyor.İyotlu tuz efsanesinin çıkma nedenide budur.İyodu tuzdan alalım kanser olmayalım fikri.
Radyasyon; doğada bulunan maddelerin yaymış olduğu ışınların canlılar üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkileridir. Bu maddeler, bulundukları ortamda dışarıya doğru yaydıkları ışın ile önündeki her şeyi delip geçiyor.
Radyasyon birimi rem olarak ölçülür. Bunun 5'in altında olması insan
sağlığını çok fazla etkilemez fakat çok yoğun radyasyon (1000 rem ve
üzeri) insan organizması üzerinde ani ölümlere, hamilelerde ölü doğum ve
düşüklere, ani körlük ve katarakt hastalığının oluşmasına ve radyasyon
yanıklarına sebep olmaktadır.
Kaynaklar
1.https://www.imdb.com/title/tt7366338/
2.https://www.irsn.fr/FR/popup/Pages/tchernobyl_video_nuage.aspx
3.https://www.cnnturk.com/turkiye/cernobil-faciasi-neydi-turkiyeyi-nasil-etkilemisti
4.http://www.chernobylreport.org/?p=summary
5.https://rarehistoricalphotos.com/the-elephant-foot-of-the-chernobyl-disaster-1986/
6.https://en.wikipedia.org/wiki/Chernobyl_disaster
7.https://www.afad.gov.tr/tr/23736/Cernobil-Nukleer-Santral-Kazasi
8.Video-Discovery-https://www.youtube.com/watch?v=nDroFgcxv_w
9.https://www.focus.de/gesundheit/ratgeber/krebs/vorbeugung/kinder-sind-besonders-gefaehrdet-studie-warnt-wer-viel-mit-dem-handy-telefoniert-riskiert-einen-hirntumor_id_4268814.html
10.https://www.pathophysiologyjournal.com/article/S0928-4680(12)00110-1/fulltext
11.https://www.npr.org/sections/health-shots/2011/03/17/134622500/iodized-salt-is-no-antidote-for-radiation
12.https://chernobylguide.com/chernobyl_mutations/
