Bataklık Üzerindekileri Neden İçine Çeker?
Bataklıklar tanecikli yapıdaki maddelerden olan kum kilden ve sudan oluşan karışımlardır. Kum tanecikleri arasındaki boşluklar su ile doludur ve kil bir yapıştırıcı gibi kum taneciklerini gevşek bir şekilde bir arada tutar. Dışarıdan bir etkiye maruz kalmadığı sürece kararlı bir yapıda olan bataklıklar, üzerlerine etki eden basınç değişimlerine karşı son derece hassastır. Basınç uygulanması durumunda bataklığın yapısındaki hassas denge bozulur ve bataklık sıvılaşmaya başlar. Sıvılaşma, kum taneciklerinin arasındaki suyun basıncının uygulanan yükü taşıyabilecek büyüklüğe ulaşmasıyla bir arada duran kum taneciklerinin birbirinden ayrılarak hareket etmesi olarak tanımlanabilir. Basınç arttıkça sıvılaşma artar, bu nedenle bataklığın üzerindeki cisim batmaya başlar. Başlangıçtaki basıncın neden olduğu sıvılaşmadan sonra bataklıktaki su ve kum ayrışır. Bunun sonucunda su yoğunluğunun ve kum yoğunluğunun fazla olduğu bölgeler oluşur. Kum yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerde kum tanecikleri sıkıca bir arada bulunduğu için bu bölgede hareket etmek zordur.
Bataklıkta ''Batarak'' Ölmek Gerçek Midir?
Yine Hollywood`un empoze ettiği fenomenlerden birtanesi.
Hepimiz mutlaka bir filmde tanık olmuşuzdur. Adamın biri bataklığa saplanmıştır. Etrafındakilerden yardım ister; ama debelendikçe daha fazla batar ve sonunda tümüyle bataklığa gömülür.
1960’larda çekilen her 35 filmden birinde kuma gömülerek ölme sahnesi yer almıştır. Arabistanlı Lawrance filminde bile böyle bir sahne vardır.
Oysa bataklığa saplanma halinde, kurtulmak için debelendikçe daha fazla gömülmeye dair yeterince veri yoktur. Kumlu bataklık genellikle kum ya da kilin çoğunlukla nehir deltalarında tuzla birlikte suya doymuş bir halde olması sonucu ortaya çıkar.
Görünürde zemin serttir, ama üzerine basıldığında kum akışkan bir hal alır. Sonra su ve kum ayrışır ve yoğun bir ıslak kum tabakası oluşur. Bu durumda kum taneleri arasındaki sürtünme azalmış, ağırlık taşıyamaz hale gelmiştir.
Discovery`nin ünlü ve meraklı deney ekibi "Mythbusters" ekibide bu fenomene programlarında yer vermişlerdi.
Nature`de yayımlanan araştırma
Nature dergisinde yayımlanan bir araştırma bataklığın içindeki kum yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerde saniyede 1 santimetre hızla hareket edebilmek için gerekli kuvvetin, orta büyüklükteki bir otomobili kaldırmak için gerekli olan kuvvete eşit olduğunu gösteriyor. Hızlı hareket etmek ise bataklıktaki sıvılaşmayı hızlandırır. Bu durumda, bataklığın içinde kum yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerin oluşması için yeterli zaman olmadığından, bataklığın üzerindeki cisim daha kolay batar. Ancak Nature dergisindeki çalışmayı gerçekleştiren araştırmacılar bataklıkların insanlar için ölümcül kapanlar olmadığını belirtiyor. İnsanların ortalama yoğunluğu (1g/ml) bataklığın ortalama yoğunluğundan (2 g/ml) küçük olduğundan bataklığın üzerindeki bir insan, belli bir miktar batsa da tamamıyla yüzeyin altına çekilemez.
Ne kadar batılır?
Amsterdam
Üniversitesi’nden Daniel Bonn İran’a gittiğinde bir göl kenarında
bataklık tehlikesine karşı bir uyarı levhası görmüş. Buradan aldığı
numuneyi laboratuvarında inceleyen Bonn kil, tuzlu su ve kum oranlarını
ölçmüş.Buna göre kurduğu yapay bataklıkta yaptığı deneyde insan yerine aynı yoğunluğa sahip alüminyum bilyeler kullanmış. Kum üzerine koyduğu bilyelerde panik halindeki insan etkisi yaratmak için kurduğu düzeneği sarsmış. Bilyeler tümden kuma gömülecek mi diye görmek için olanları gözlemiş.
Bilyeler önce biraz kuma batmış, ama kum yeniden suyla karışmaya başladığında karışımın kaldırma gücü arttığından bilyeler de üste çıkmış yeniden. Bonn laboratuvar ortamındaki bu bataklıkta birçok nesneyi denemiş. İnsan yoğunluğuna eşdeğer nesnelerin her defasında sadece yarıya kadar battığını gözlemiş.
Peki fizik kurallarına göre bataklığa tümüyle batmak söz konusu değilse neden hala böyle ölümlerle ilgili haberleri okuyoruz?
2012’de Antigua’da tatildeyken boğulan iki çocuk annesi kadının ölümü gibi.
Bataklık insanı tümüyle yutmasa da zamanında kurtarılmadığınızda gel-git sonucu deniz yükselmesi nedeniyle boğulma söz konusu olabilir. Kum bataklıklarının tehlikesi de burada yatar aslında.
Yani kuma battıktan sonra debelenmek boğulmaya neden olmayacaktır. Ama battıktan sonra yardım gelmesini ya da kumun yeniden sıvılaşmasını beklemeden kurtulmak için, Bonn’un deneylerinde sadece bir ayağı hareket ettirmede 100 bin newton gücünde bir kuvvet uygulamak gerektiği görülmüştür. Bu ise orta boy bir otomobili kaldırmaya eşdeğerdir.
Laboratuvarda tuzun önemli bir bileşen olduğu, bataklığın istikrarsızlığını artırdığı gözlenmiştir. Bunun sonucunda bu tehlikeli tortu bölgeleri oluşur.
Kuru bataklıklar
Ama bu durumda bile boğulmak mümkün değildir; çünkü bu tür toprak tabakasından oluşan havzalardaki bataklıklar insan boyunu aşacak kadar derin değildir.
Fakat bataklık etkisi yaratan kuru ortamlar da vardır. Örneğin tahıl ile dolu bir ambara düşmek ölümcül olabilir.
2002’de Almanya’da bir çiftlikte bir adam tahıl ambarına düşer. İtfaiye olay yerine gelip de sekiz ambardan hangisinde olduğunu tespit edinceye kadar adam koltuk altına kadar tahıla batar. Her nefes verdiğinde göğsünün hacmi azalmış ve o alanı tahıl doldurmuş, bu ise nefes almasını daha da zorlaştırmıştır.
Oksijen vermesi için iple ambara bir doktor indirilir ve adamın göğsüne ip bağlanır. Ama adam göğsünde büyük bir ağrı hissetmiş ve doktor da tozdan dolayı astım krizine tutulmuştur.
Bunun üzerine itfaiyeciler zekice bir çözüm bulur. Adamın üzerinden bir silindir indirip etrafındaki tahılları bir makineyle çekmeye başlarlar. Böylece tahıllar adamı daha fazla sıkıştırmamış ve sonunda kurtarılmıştır.
Bu tür bir kuru bataklık ortamına düşüldüğünde hayatta kalmak için mutlaka en kısa zamanda dışarıdan yardım gelmesi gerekir.
Ama ıslak bataklığa saplanma durumunda yapılacak en iyi şey bir bacağınızı hafifçe sallayarak ayağınızı çevreleyen kumların etrafında yeniden sıvılaşma sağlamaktır. Sakin olmak ve geriye yaslanıp vücudu açarak ağırlığın eşit dağılımını sağlamak ve yeniden yüzeye çıkmayı beklemek gerekir.
Bataklıktan kurtulmak mümkünmüdür?
Business Insider`de yaymlanan makalede gönüllü bir sahil koruma görevlisinin Morecambe`deki bataklıkta "The wobbly effect"yada diğer ismiyle"cow belly"yöntemini kullanarak batmadığı görülüyor.(Video).
Almanya `nın ZDF kanalındaki TerraX programında Coconino County`deki bataklık deneyinde Dirk Steffens kürek yardımıyla bataklıktan çıkmayı başarıyor.Özellikle güneşli havalarda bataklıkta uzun süre kalmanın tehlikesinden bahsediyor.Güneşli havalarda çamur halindeki bataklığın dahada kuruyarak betonlaşma halini alabileceğine dikkatleri çekmişler.
Almanya`da bilim ağırlıklı yayın yapan Galileo programındada bu defa Avrupa`nın en tehlikeli bataklığında yardım ekibinin hazır bulunduğu ortamda deney yapıldı.Kanal ekibindeki denek ilk denemesinde başarısız oldu.Ancak ikinci denemede doğru yöntemler kullanarak bataklıktan çıkmayı başardı.Yöntem ise bacaklarındaki yükü hafifletmek için geriye yaslanarak yüzerken batmama stratejisi yaptı.Kanal sunucusu bu deneyden 3 ders çıkardığını söylüyor.Zemine düz basmak,bataklıkta vücudunu yaymak ve yardım çağırmak.Ayriyetten Wikihow`da kurtulma yöntemlerine bakabilirsiniz.
Kaynaklar
1.https://www.nature.com/news/2005/050926/full/news050926-9.html
2.http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/bataklik-uzerindekileri-neden-icine-ceker
3.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16193035?dopt=Abstract&holding=npg
4.http://www.bbc.com/future/story/20160323-can-quicksand-really-suck-you-to-your-death
5.https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/antiguaandbarbuda/9447040/Mother-died-trapped-in-quicksand-in-Antigua.html
6.https://aip.scitation.org/doi/10.1063/1.3180096
7.Mythbusters-https://www.youtube.com/watch?v=6BhVebTMiiY
8.https://www.businessinsider.de/how-to-walk-on-quicksand-without-getting-pulled-under-2017-10?r=US&IR=T
9.https://www.youtube.com/watch?time_continue=30&v=lUslCb7r2wQ
10.https://www.prosieben.de/tv/galileo/videos/2012311-und-was-jetzt-treibsand-clip
11.Video-BBC Earth Lab-https://www.youtube.com/watch?v=QNVNivc8O6c&t=2s
12.https://www.wikihow.com/Get-out-of-Quicksand
