Bok böceği, eski Mısır'ın en önemli sembollerinden biridir. Bu mitolojik sembol, muskalarda ve diğer sanat eserlerinde tasvir edilmiştir.
Antik Mısırda Neden Gübre -Bokböceği- Kutsaldı?
Antik Mısır tılsımlarını ve kutsal bok böceklerini betimleyen diğer takıları duymuş olabilirsiniz. Bu böcekler eski Mısırlılar tarafından yaratılmış mitolojik karakterler değildir. Aslında eski Mısır döneminde kutsal kabul edilen bok böcekleridir. Bu böcekler Mısır tanrıları, özellikle sabah güneşi 🔀 Khepri ile bağlantılıydı . Bu Tanrı, bok böceği kafası olan bir adam olarak tasvir edilmiştir.
Günümüzde başta Kahire Müzesi olmak üzere, Eski Mısır temalı
müzelerin hemen hepsinde en çok görülen objelerden biridir. Böcekler
âleminde Scarabeiade ailesinin en ilginç bireyleri arasında yer
alan scarabeuslar veya kısaltılıp Fransızcadan Türkçeye geçmiş adıyla
skarabeler, boy ve renk farklılıklarıyla dünya üzerinde dağılmış böcek
âleminin en büyük gruplarından birini oluşturmaktadır.
Bokböceği nedir?
Bazı bok böceği türleri, özellikle 🔀 Scarabaeus sacer , yaygın olarak bok böceği olarak bilinir. Bu böcekler gübre ile beslenirler ve bu nedenle gübre böcekleri adını alırlar. Bokböceği türlerinin çoğu, yiyecek veya kuluçka odası olarak kullanılan küresel gübre topları yaparken; bazıları gübrenin içinde yaşar.
Gübre böcekleri (🔀 Dung beetles) kısmen veya tamamen dışkı ile beslenirler.Bu türün en çoğu Scarabaeoidea familyasının Scarabaeinae ve Aphodiinae adlı alt familyalarına aittir.Gübre böcekleri ayrıca bok böcekleri olarak da anılmaktadır.Scarabaeinae familyasına ait olan böceklerin çoğu sadece dışkı ile beslenmektedirler, bu yüzden bu familyadakiler için gerçek gübre böcekleri ismi de kullanılmaktadır.
Diğer familyalara ait olan gübre böcekleri, Geotrupidae familyasına (Toprak-Sıkıcı gübre böceği) aittir.Scarabaeinae familyası, 5.000’den fazla böcek türünü bünyesinde barındırmaktadır.Geçmişleri 70 milyon yıl kadar geriye gittiği ileri sürülen, ancak 40 milyondan beri var oldukları kesinleşmiş olan skarabeler yaşadıkları iklim ve doğa örtüsüne göre her ne kadar değişik renk ve boy farklılıkları gösterseler de, bunlar arasında bilhassa etobur hayvanların dışkılarıyla beslenen, Eski Mısırlıların kutsamış olduğu Scarabeus Sacer adlı tür, büyük bir popülerlik kazanmış; mumyalanan ölüler kadar yaşayanlar içinde koruyucu bir fetiş niteliğine bürünerek porselenden, taştan, altından amület şeklinde değişik skarabe figürinleri yapılmıştır.
Çoğu gübre böceği, topladığı gübreyi küresel şekilde yuvarladığı için;
merdane böceği olarak da bilinmektedir.Yuvarladıkları gübreyi besin
kaynağı veya kuluçkaya yatmak için kullanırlar.Diğer gübre böcekleri
tünelciler olarak bilinirler.Bu böcekler buldukları gübreyi neresi
olursa olsun bulacakları bir yere gömerler.Bu türe mensup olanlar ne
yuvarlarlar ne de yuva yaparlar.Sadece gübre içinde yaşarlar.Ancak, eski Mısır halkı tarafından fark edilen ve din ve Tanrı ile bağlantılı olan, bok böceklerinin dışkı yuvarlama alışkanlığıdır. Eski Mısırlılar bu böceği Tanrıları ile ilişkilendirdiler ve onu kutsal bir sembol olarak tasvir etmeye başladılar. Mısır bok böcekleri hala Mısır'daki en önemli kutsal sembollerden biridir. Aslında, bok böceği tılsımları yüzyıllar boyunca Mısır'da kullanılmıştır. Ayrıca diğer süs eşyalarında ve sanat eserlerinde tasvir edilmiştir.
Eski Mısır'da Bokböceği
Eski Mısır'da bok böceği kutsal kabul edilirdi ve bu böcekler ülkenin dini ve mitolojisi ile ilişkilendirilirdi. Yukarıda bahsedildiği gibi, eski Mısır halkı tarafından fark edilen, bok böceklerinin dışkı yuvarlama alışkanlığıdır. Bok böceği yavrularının birdenbire gübre toplarından çıktığını gördüler; ve böylece bu böcekleri doğan güneş tanrısı Khepri/Khephri'ye 🔀 bağladılar.
İnançlarına göre, Khephri kendini yoktan yarattı. Eski Mısırlılar, Kephri gibi bok böceklerinin de birdenbire ortaya çıktığına inanıyorlardı. Onlara göre sadece erkek bok böcekleri vardı. Böylece bok böceklerini Tanrı'ya bağlamaya başladılar. Eski Mısır inançlarına göre, bok böceği yenilenmeyi, dönüşümü, yenilenmeyi ve dirilişi simgelemektedir.
Eski Mısırlılar için yaşamı simgelemesinin yanı sıra, her yeni günün
sabahında güneşi doğurtan ve bütün bir gün bacaklarının arasında tutarak
yürüttüğü güneşin, ertesi gün yeniden doğabilmesi için bütün gecesini
kendisine eşlik etmek için geçiren Tanrı Kheper (öteki adı Kepri) ile
özdeşleştirilmiş bu böceğin çeşit çeşit heykelleri, takılarda kullanılan
amület şeklinde minik tasvirleri yapılmış; tapınak, mezar duvarları
üzerindeki yontu ve fresklerde olduğu gibi hiyeroglif yazılarında da sık
sık gösterilmiştir.
Mısır bok böcekleri de 🔀 güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirilmiştir . Mısır mitolojisine göre bu Tanrı, gündüzleri güneşi gökyüzünde yuvarlayarak her gün yeniler. Şafaktan sonra güneşi başka bir dünyaya taşır, böylece ertesi gün için yenilenir. Gübre taşıyan bok böcekleri, her gün güneşi taşıyan bu Tanrı'ya benzetilirdi.Buda böceklere kutsal bir statü atfetmenin bir başka nedeniydi. Bu bok böcekleri eski Mısır cenaze törenlerininde 🔀 önemli bir parçasıydı.
Yeşil taştan (kalp bok böceği olarak bilinir) yapılmış bok böcekleri, gömmeden önce merhumun göğsüne 🔀 yerleştirilirdi. Kutsal bok böceklerinin alt kısımlarında dini semboller, tanrıların ve kutsal hayvanların resimleri, firavunların ve kralların isimleri, dualar vb. yazılıydı. Eski Mısırlılar bu böcekleri tapınaklarda, mezarlarda, hiyerogliflerde, mühürlerde, mücevherlerde, sanat eserlerinde ve tılsımlarda şans getirmesi için kullanmışlar.
Bugün dünyanın ünlü müzelerindeki vitrinleri ve özel koleksiyonları
süsleyen bu amuletlerin reprodüksiyonları, Eski Mısır temalı objeler
toplayan koleksiyonerlerin de vaz geçemedikleri parçalardan birini
oluşturmuştur. Günümüzde muhtelif Eski Mısır eserleri toplayan
toprakaltı eser koleksiyoncularının yanı sıra, yalnızca skarabe
biçiminde amuletler toplayan koleksiyonerler de oldukça önemli bir yer
oluşturmaktadırlar. Avrupa ülkelerinde ve Amerika’da yapılan tarihi eser
müzayedelerinde zaman zaman satışa sunulan skarabeler, bunları toplayan
koleksiyonerleri çekişme ve heyecan dolu açık arttırmalara sürüklediği
gibi, bu antik skarabelerin bire bir yapılan kopya ve sahteleri de bir o
kadar ilgi ve alıcı çekmektedir.
Eski Mısır mitolojisinde yaşamı simgeleyen tanrılardan Kheper ile özdeşleştirilmiş bu zararsız böcek Hollywood Mumya filminde tersine insanları parçalayarak yiyen bir canavara dönüştürülüp paragöz aptal "Beni"karakterini acımasızca 🔀 yok etselerde kutsanmış bir hayvan olarak Eski Mısırlıların gönüllerini fethetmiştir.
Milyonlarca yıl ötesinden gelen ve dünyanın sonuna dek yaşamlarını
devam ettirdikleri düşünülen çevre ve doğa dostu skarabeler, toprak
altlarına gömdükleri hayvan dışkılarıyla; dünyayı pisletip çöplük haline
getiren biz insanlara doğa, çevre temizliği konusunda örnek teşkil
etmekte ve o küçük miniskül bacaklarıyla biz insanlardan çok daha büyük,
çok daha hesaplı adımlar atmaktadırlar.Ekolojiye katkılarından dolayı Mısırlılar değer vermelerinde pekte haksız sayılmazlar.
Kaynaklar
1.Video YT-KPBS- https://www.youtube.com/watch?v=IB-MUvIObJM&t=172s
2.https://www.kpbs.org/news/arts-culture/2014/11/20/insects-religion-sacred-scarabs-harbingers-doom
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Scarabaeus_sacer
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Dung_beetle
5.https://www.bbc.com/news/world-middle-east-46167334
6.https://historyplex.com/egyptian-scarab-beetle
7.https://en.wikipedia.org/wiki/Ra
